Ο αρχαιότερος φτελιάς στα Βαλκάνια βρίσκεται στην Αηδόνα Τρικάλων. Σύμφωνα με τους κατοίκους πρόκειται για ένα υπεραιωνόβιο δέντρο που έχει τις ρίζες του βαθιά πίσω στο χρόνο. Όπως μας πληροφορεί ένας από τους κατοίκους του ο Χρήστος Μουστάκας, ο φτελιάς του χωριού μετρήθηκε το 1972 από το Δασαρχειο Καλαμπάκας και βρέθηκε ότι τότε ήταν 650 ετών. Σήμερα έφθασε τα 700 και είναι διατηρητέο μνημείο. Μάλιστα είναι επιστημονικά καταγεγραμμένο και είναι το αρχαιότερο στο είδος του στα Βαλκάνια.
Αν και πριν λίγα χρόνια οι καιρικές συνθήκες τον λάβωσαν καθώς έσπασε από τον αέρα, ωστόσο εξακολουθεί να στέκει αγέρωχος και να κοσμεί το κέντρο του χωριού. Ανθισμένος είναι χάρμα οφθαλμόν και οι κάτοικοι καμαρώνουν που αξιώθηκαν να έχουν στο χωριό τους αυτό το ξεχωριστό δέντρο.
Πληροφορίες
Ονομάζεται Φτελιά ή κοινώς και Φτελιάς, Φτιλιάς, Φτελιός, στα αρχαία ελληνικά γνωστή ως Πτελέα ή Πτελέη καθώς και Καραγάτσι, από τη δημώδη τουρκική που σημαίνει μαύρο (kara) δένδρο (agac), ενώ τη συναντούμε και ως Bρυσσός ή Bρυσσιά. Πρόκειται για ένα αυτοφυές φυλλοβόλο δέντρο που ανήκει στο γένος Ulmus και χαρακτηρίζεται από φύλλωμα πυκνό βαθυπράσινο με παρυφή διπλή οδοντωτή και έντονα ασύμμετρη. Η Φτελιά μπορεί να ξεπεράσει τα 15 μέτρα και καλλιεργείται ως καλλωπιστικό σε πάρκα και δενδροστοιχίες.
Τόσο στην Ελλάδα όσο και αλλού στην Ευρώπη, το κοινότερο είδος είναι η πεδινή φτελιά (Ulmus minor). Το επιστημονικό όνομα του πιο κοινού φτελιά που έχουμε στην χώρα μας είναι Ulmus minor. Οι φτελιές τα τελευταία χρόνια μειώθηκαν όχι μόνον από την υλοτόμηση τους, αλλά και από μια ασθένεια που μεταφέρθηκε από ένα είδος σκαθαριού, που τρυπάει την φλούδα και εισερχόμενο στον κορμό του δένδρου το αρρωσταίνει.
Νύμφη του δάσους στην αρχαία Ελλάδα
Η Νύμφη Πτελέα (Φτελιά) ήταν μια από τις οκτώ Αμαδρυάδες, νύμφες του δάσους, κόρες του Οξύλου. Πρώτη αναφορά στη βιβλιογραφία για τις φτελιές εμφανίζεται στην Ιλιάδα. Οταν ο πατέρας της Ανδρομάχης σκοτώνεται από τον Αχιλλέα, οι Ορεστιάδες Νύμφες φύτεψαν πολλά δένδρα φτελιάς γύρο από τον τάφο του.
Επίσης Νύμφες φύτεψαν φτελιές… Λέγεται πως αυτές γίνανε οι ψηλότερες στον τότε γνωστό κόσμο, στον τάφο του πρώτου Ελληνα που έπεσε στην Τροία, τον Πρωτεσίλαο βασιλιά του Πτελεού, πόλη που πήρε το όνομα της απο τους πολλούς πτελεούς (φτελιές) που είχε η περιοχή.
Οταν ο ποταμός Σκάμανδρος ή Ξάνθος που ρέει δίπλα από την Τροία, βλέπει τόσα πολλά πτώματα Τρώων στα νερά του, οργισμένος ξεχειλίζει και απειλεί να πνίξει τον Αχιλλέα, ο οποίος πιάνεται από ένα κλαδί μιας μεγάλης Φτελιάς και σώζεται.
H πρώτη γραμμένη αναφορά στη φτελιά (πτελέα) έγινε στους καταλόγους στρατιωτικών εφοδίων της Κνωσού στη μυκηναϊκή εποχή. Μερικά από τα άρματα είναι από πτελέα (πτε-ρε-α), και οι κατάλογοι αναφέρουν φτελιανούς τροχούς δύο φορές. Ο Ησίοδος λέει ότι αλέτρια επίσης ήταν συνήθως από πτελέα. Επειδή δεν σαπίζει όταν είναι διαρκώς βρεγμένη, για αιώνες η ξυλεία της φτελιάς χρησιμοποιούταν στην Ευρώπη για υδαταγωγούς και σωλήνες νερού.
Ο Αριστοτέλης αναφέρει τη χρήση του φυλλώματος της φτελιάς για κτηνοτροφή, μια χρήση που συνηθιζόταν μέχρι πρόσφατα στην Ευρώπη και στην Ασία. Ο Διοσκουρίδης μάλιστα λέει ότι για ανθρώπους τα νέα φύλλα μπορούν να βραστούν για χόρτα. Σε χρόνια λοιμού, ένα είδος αλευριού από ξερά φύλλα χρησιμοποιούταν επίσης για ψωμί. Οι σπόροι είναι πιο θρεπτικοί, με 45% πρωτεΐνη, ενώ στην Κίνα τρώγονται τηγανιτοί με αλεύρι.
