Σπάρτη, η πόλη των ηρώων

“Όταν κάποιος ρώτησε, ποιοι είναι οι άρχοντες της Σπάρτης, απάντησε:
Οι νόμοι της και όσοι αρχούν σύμφωνα με αυτούς.”

-Αρχίδαμος

Η Σπάρτη, η πόλη των πολεμιστών βρίσκεται στην Πελοπόννησο και είναι πρωτεύουσα του Νομού Λακωνίας. Η σημερινή πόλη είναι χτισμένη στις ανατολικές υπώρειες του Ταΰγετου, νότια από το κέντρο της αρχαίας πόλης, κοντά στη δεξιά όχθη του ποταμού Ευρώτα.

Από πού προέρχεται το όνομά της

Η Σπάρτη σύμφωνα με το μύθο πήρε το όνομά της από τον Ευρώτα, ο οποίος αφού διαδέχτηκε τον πατέρα του, Μύλη, έγινε ο τρίτος μυθικός βασιλιάς της Λακωνίας. Γυναίκα του ήταν η Ευρυδίκη και μαζί της έκανε μια κόρη, την Σπάρτη, από την οποία πήρε το όνομα της η ομώνυμη πόλη. Ένα από τα έργα που έκανε ο Ευρώτας ήταν να ρυθμίσει την κοίτη του ποταμού που διέσχιζε την Λακωνία. Σύμφωνα με τη μυθολογία, θέλησε να δώσει διέξοδο στα λιμνάζοντα νερά γύρω από τη Σπάρτη, γι’ αυτό άνοιξε διώρυγα και διοχέτευσε τα νερά προς τη θάλασσα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε το ποτάμι, που πήρε το όνομα του, Ευρώτας. Μετά τον θάνατο του Ευρώτα, στον θρόνο ανέβηκε ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταϋγέτης(από εκεί  πήρε το όνομά του και το γειτονικό βουνό), ο Λακεδαιμόνιος. Αυτός ήταν που ονόμασε την πόλη Σπάρτη, για να τιμήσει τη γυναίκα και βασίλισσά του. Άλλη παράδοση αναφέρει, ότι ο Ευρώτας μετά από μια ατιμωτική ήττα από τους Αθηναίους, έπεσε στο ποτάμι και πνίγηκε και έτσι πήρε το όνομα του.

Άλλη εκδοχή θέλει την Σπάρτη να πήρε το όνομά της από τον Λέλεγα που ήταν ο πρώτος βασιλιάς της περιοχής και προς τιμήν του η πόλη ονομάστηκε Λελεγία ή Λακωνία. Εγγονός του Λέλεγα ήταν ο Ευρώτας.

Τα βασικά σημεία της ιστορίας

Η Σπάρτη (Σπάρτα στη δωρική διάλεκτο, Σπάρτη στην αττική διάλεκτο) ήταν πόλη-κράτος στην Αρχαία Ελλάδα, χτισμένη στις όχθες του ποταμού Ευρώτα, στο νοτιοανατολικό άκρο της Πελοποννήσου.

Κατά τη διάρκεια της κλασικής Αρχαιότητας η Σπάρτη ήταν μία από τις δύο κυρίαρχες πόλεις-κράτη της Ελλάδας, μαζί με την Αθήνα. Η Σπάρτη άρχισε να αναδύεται ως πολιτικο-στρατιωτική δύναμη κατά την αρχή της Αρχαϊκής εποχής, μετά το τέλος των σκοτεινών χρόνων της Γεωμετρικής εποχής, και έφτασε στην απόλυτη ακμή της μετά τη νίκη της στον Πελοποννησιακό Πόλεμο επί της Αθήνας και των συμμάχων της, όταν και πέτυχε να επιβάλει την ηγεμονία και την επιρροή της στο μεγαλύτερο μέρος του αρχαιοελληνικού κόσμου. Η ηγεμονία της δεν κράτησε πολύ, και μετά την ήττα της από τους Θηβαίους έχασε την παλαιά της δύναμη, και, ταυτόχρονα με την άνοδο του βασιλείου της Μακεδονίας, άρχισε να παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Κατά το 950 π.Χ. η Λακωνία δέχεται ένα νέο κύμα μεταναστών, καθώς οι Δωριείς εισέρχονται στον ελλαδικό χώρο από την Ήπειρο και την Ιλλυρία. Μέρος τους περνά στην Αιτωλία, περνά τον κορινθιακό κόλπο, πατά στην Πελοπόννησο και κατευθύνεται στην κοιλάδα του Ευρώτα. Εκεί ιδρύεται η Σπάρτη. Η περιοχή ήταν ιδανική καθώς εξαιτίας του ποταμού ήταν εύφορη, αρδευόταν εύκολα και διέθετε περιοχές κατάλληλες για βοσκή. Επιπλέον επικοινωνούσε εύκολα με βορρά και νότο.

Η δωρική Σπάρτη δεν έγινε γρήγορα η μεγάλη δύναμη που γνωρίζουμε. Ανάμεσα στον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ. οι Σπαρτιάτες γνώρισαν μια περίοδο αναρχίας και εσωτερικών συγκρούσεων, για την οποία παραθέτουν μαρτυρίες τόσο ο Ηρόδοτος, όσο και ο Θουκυδίδης. Ως αποτέλεσμα προχώρησαν σε μια σειρά πολιτικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, τις οποίες αργότερα απέδωσαν σε έναν ημιμυθικό νομοθέτη, τον Λυκούργο. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις σηματοδοτούν την ανατολή της κλασικής Σπάρτης.

Η πόλη επανιδρύθηκε μετά την απελευθέρωση της χώρας το 1834, ύστερα από απόφαση του βασιλιά Όθωνα και σε επίσημη τελετή την 1 Ιανουαρίου 1857 έγινε η εγκαθίδρυση των αρχών από το Μυστρά στη νέα πόλη, που ήταν και η πρώτη στην Ελλάδα που χαράχθηκε με πολεοδομικό σχέδιο. Έχει πλατείς και δεντροφυτεμένους δρόμους, μεγάλες πλατείες, νεοκλασικές οικοδομές και πλούσια ύδρευση. Η σημερινή πόλη αποτελεί την πρωτεύουσα του νομού Λακωνίας.

Στη νεότερη εποχή η Λακωνία θα εξεγερθεί αρκετές φορές μαζί με άλλες περιοχές εναντίον των Τούρκων, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, καθώς οι Τούρκοι θα καταφέρνουν ως το 1800 να νικούν και τους Έλληνες και τους Βενετούς. Το 1821 η περιοχή θα εξεγερθεί με τη βοήθεια των πάντα ανυπότακτων Μανιατών. Ως το 1828 θα καταφέρουν να καταλάβουν τα κάστρα της περιοχής και να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Το 1834 αποφασίζεται από την αντιβασιλεία του Όθωνα η οικοδόμηση της πόλης της Σπάρτης στην αρχαία της θέση. Η Λακωνία και η Σπάρτη από εκείνο το σημείο ακολουθούν τις τύχες της υπόλοιπης Ελλάδας μέσα από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, την ανάπτυξη, τον εκδημοκρατισμό και τις μεγάλες κρίσεις: τους πολέμους, τη φτώχεια, την Κατοχή, τον Εμφύλιο και τις δικτατορίες, αλλά και τα σημαντικά γεγονότα της τελευταίας εικοσαετίας όπως την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην ΟΝΕ.

      Το ιερό της Χαλκίοικου Αθηνάς

Η Αθηνά Χαλκίοικος ήταν η πολιούχος θεά της αρχαίας Σπάρτης. Ο ναός της Αθηνάς Χαλκίοικου ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιερά της Σπάρτης και λειτούργησε από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 2ο αι. μ.Χ..

Το λεξικό Σουίδα επεξηγεί το όνομα με την ύπαρξη χάλκινου οίκου, ή λόγω της ανθεκτικότητας του ναού. Λέει επίσης, ότι πιθανόν να ιδρύθηκε από Χαλκίδες πρόσφυγες από την Εύβοια. Πιθανόν το όνομα να μην είναι το αρχικό, αφού ο Θουκυδίδης στην επιγραφή Δαιμόνων (430 π.Χ) αποκαλεί την Αθηνά «Πολιούχο». Αργότερα ίσως λόγω της χάλκινης διακόσμησης ή επένδυσης του ναού, ονομάστηκε «Χαλκίοικος».

Το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος

Το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος ήταν ένα από τα πιο σημαντικά ιερά στην ιστορία της αρχαίας Σπάρτης και βρισκόταν κοντά στις όχθες του ποταμού Ευρώτα.

Στο ιερό λατρευόταν αρχικά η μυκηναϊκή θεότητα Ορθία, η οποία ήταν θεά της σωτηρίας και της γονιμότητας και προστάτιδα της βλάστησης. Προστάτευε επίσης τα παιδιά και τους εφήβους. Όταν κυριάρχησε το δωδεκάθεο του Ολύμπου, η θεότητα Ορθία ταυτίστηκε με την Άρτεμη. Η λατρεία της συνδέθηκε με το κοινωνικό σύστημα της Σπάρτης, ενώ το ιερό της -το οποίο είχε ρόλο μυητικό- ήταν χώρος σημαντικός για την κρατική αγωγή των παιδιών στις αγέλες. Οι τελετές που γίνονταν εκεί ήταν κυρίως θεατρικά δρώμενα, στα οποία μετείχαν οι πιστοί στο σύνολό τους και όχι μόνο οι ηθοποιοί. Κατά τη διάρκειά τους οι πιστοί φορούσαν πήλινα προσωπεία, πολλά από τα οποία ανακαλύφθηκαν από την αρχαιολογική έρευνα και φυλάσσονται σε μουσεία. Κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο ναός αποτέλεσε χώρος αιματηρών θεαμάτων, βάσει των ηθών της εποχής.

Μενέλαιον

O  αρχαιολογικός χώρος του Mενελαίου βρίσκεται στην ανατολική όχθη του Eυρώτα, νοτιοανατολικά της Σπάρτης. Το αρχαϊκό τοπωνύμιο της περιοχής ήταν Θεράπνη. Το ιερό του Μενελαίου οικοδομήθηκε προς τιμήν των θεοποιημένων ηρώων της Σπάρτης, του Μενελάου και της Ελένης. Κατά την τελευταία ανασκαφική περίοδο 1975-77, αποκαλύφθηκαν μάλιστα δύο ορειχάλκινα αναθήματα στην Ελένη και μία ενεπίγραφη στήλη με ανάθεση στο Μενέλαο που επιβεβαίωσαν πλήρως την ταύτιση του χώρου.

Το ιερό του Μενελάου και της Ελένης δεσπόζει στο δυτικό τμήμα του μικρού πλατώματος. Ήταν μια επιβλητική εξέδρα, μήκους 23,80 μ. και πλάτους 16,60 μ., υποστηριζόμενη με ψηλούς τοίχους αντιστήριξης από μεγάλους κροκαλοπαγείς ογκόλιθους. Απότομη ράμπα από τα δυτικά οδηγούσε στην κορυφή της εξέδρας και μάλλον μια δεύτερη συνέχιζε στη βορινή πλευρά. Ο τοίχος αντιστήριξης κατέληγε στην κορυφή σε στηθαίο ανάλογης τοιχοποιίας πλάτους 12,20 μ. και πάνω σε αυτό βρισκόταν σηκός πλάτους 5,45 μ., ο οποίος ήταν ναΐσκος ή ηρώο. Η Ελένη φαίνεται, πως συνδέεται με παλαιά θεότητα της βλάστησης και των μικρών παιδιών.

Σε όλο το σύμπλεγμα των λόφων  και κυρίως στην ανατολική πλευρά του πλατώματος στο οποίο ανήκει το μικρό πλάτωμα, αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες που χρονολογούνται στην Εποχή του Χαλκού. Επιπλέον οι τελευταίες ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή έδειξαν ότι η χρήση του χώρου ξεκίνησε ήδη από τη Μεσοελλαδική Εποχή, χωρίς όμως να εντοπιστούν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της εποχής αυτής. Μετά τα μέσα του 15ου αι π.Χ. άρχισε να κατασκευάζεται, στην ανατολική πλευρά του λόφου του Μενελάου, ένα σύνθετο κτήριο, γνωστό ως Μέγαρο Ι με είσοδο στα νότια, το οποίο προαναγγέλλει το σχέδιο των μεταγενέστερων μυκηναϊκών ανακτόρων και πιθανότατα χρησίμευε ως διοικητικό κέντρο. Το οικοδόμημα αυτό υπέστη πολύ σύντομα σοβαρές ζημιές, ίσως από σεισμό, και ο ανατολικός εξωτερικός τοίχος του κατέρρευσε. Τη θέση του κατέλαβε ένα σύνθετο κτηριακό συγκρότημα που οικοδομήθηκε στις αρχές του 14ου αι. π.Χ. σε μεγαλύτερη απόσταση από τη νότια και την ανατολική άκρη του πλατώματος, με είσοδο αυτή τη φορά στα δυτικά (Μέγαρο ΙΙ). Το δεύτερο αυτό μεγαροειδές οικοδόμημα καταστράφηκε και αυτό πολύ σύντομα και εγκαταλείφθηκε. Τμήμα αυτού του κτηρίου επισκευάστηκε και επανακατοικήθηκε κατά το 13ο αι. π.Χ.

Τάφος του Λεωνίδα – Λεωνίδαιον

Σημαντικό μνημείο της σύγχρονης Σπάρτης αποτελεί και ο τάφος του Λεωνίδα βόρεια της πόλης. Γνωστός και σαν Λεωνίδαιον, όπου έγινε  ανασκαφή το 1892 από τον Βαλντστάιν. Σύμφωνα με τον Παπαχατζή μεταξύ του «Τάφου του Λεωνίδα» και του Θεάτρου της Ακρόπολης τοποθετείται η Αγορά  της Αρχαίας Σπάρτης και έτσι ο “Τάφος του Λεωνίδα” είναι το μοναδικό μνημείο της Αρχαίας Αγοράς, που σώζεται ως τις μέρες μας.

Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό οικοδόμημα, με σχήμα και μορφή ναού, που χρονολογείται πιθανότατα τον 5ο αι. π.Χ. και μεταγενέστερα. Το κτίριο, που είναι διαστάσεων 12,5×8,30 μέτρα, κατασκευάστηκε από ογκώδεις πωρόλιθους, και το εσωτερικό του ήταν χωρισμένο σε δύο θαλάμους που συγκοινωνούσαν μεταξύ τους. Ο ανατολικός, μήκους 3,15 μέτρων, είχε τη μορφή πρόναου και ήταν διακοσμημένος με κίονες.

Η χρήση του κτιρίου δεν έχει εξακριβωθεί μέχρι σήμερα. Πιθανολογείται ότι ήταν κενοτάφιο, ενώ πολλοί μελετητές συμμερίζονται την άποψη ότι πρόκειται για το ναό του Απόλλωνος Καρνείου. Παρότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη για το συσχετισμό του ναού με το θρυλικό βασιλιά της Σπάρτης, τόσο η τοπική παράδοση όσο και ο περιηγητής Παυσανίας, εκφράζουν την άποψη ότι εκεί μεταφέρθηκαν και ετάφησαν τα οστά του Λεωνίδα από τις Θερμοπύλες. Έτσι το μνημείο ταυτίστηκε στη λαϊκή συνείδηση με τον τάφο του Λεωνίδα. Ο Παυσανίας αναφέρει επίσης, ότι ο τάφος βρισκόταν δυτικά της αγοράς, απέναντι από το θέατρο, και ότι εδώ τελούταν κάθε χρόνο αγώνες.

Στα νεότερα χρόνια, με βάση την περιγραφή του Παυσανία (2ος μ.Χ. αιώνας) αλλά και σύμφωνα με νεότερα αρχαιολογικά ευρήματα πλησίον του μνημείου, υιοθετήθηκε η ταύτιση του με το «Λεωνιδαίον».

Η σημερινή Σπάρτη διατηρεί «κάτι από την δόξα του παρελθόντος», αφού περιβάλλεται από πολλούς αρχαιολογικούς χώρους ένας από τους οποίους η Ακρόπολη της Σπάρτης, η οποία βρίσκεται πίσω από το μεγαλοπρεπές άγαλμα του Βασιλέως Λεωνίδα στο Εθνικό Στάδιο της Σπάρτης. Αξιοσημείωτο είναι και το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης στη νότια πλευρά της Ακρόπολης, εκεί όπου συνεδρίαζαν κατά την αρχαιότητα οι Έφοροι.

Επομένως η Σπάρτη δεν είναι τυχαίο που θεωρείται η πόλη των ηρώων, αφού γέννησε και μεγάλωσε μεγάλα ονόματα της Ελληνικής ιστορίας.

Πηγές:

• https://el.m.wikipedia.org/wiki/Ιστορία_της_Σπάρτης 
• https://el.wikipedia.org/wiki/Σπάρτη 
• https://national-pride.org/2009/01/25/η-ιστορία-της-αρχαίας-σπάρτης/amp/ 
• https://el.wikipedia.org/wiki/Ευρώτας_(βασιλιάς) 
• https://www.otherside.gr/2014/02/pws-piran-onomata-ellinikes-poleis/ 
• https://el.m.wikipedia.org/wiki/Ιερό_της_Ορθίας_Αρτέμιδος# 
• http://www.520greeks.com/sights/iero-orthias-artemidos/ 
• https://el.m.wikipedia.org/wiki/Αθηνά_Χαλκίοικος 
• https://www.google.gr/amp/s/tokastori.wordpress.com/2014/11/03/sparti-sparta-travel-touristikos-odigos/amp/
• http://pamelakonia.gr/lakonia-municipalities/municipality-of-sparta/archaeological-sites/menelaio
• http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2559
• http://manivoice.gr/content/ο-παραμελημένος-τάφος-του-λεωνίδα-στη-σπάρτη

Σύνταξη κειμένου: Βασιλεία Ζάμπα

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

πηγή :https://www.maxmag.gr/agnosti-ellada/sparti-i-poli-ton-iroon/