Στο πανέμορφο νησί της Λέρου, κρυμμένο ανάμεσα στις φυσικές ομορφιές και τα ιστορικά μονοπάτια, βρίσκεται ένα μικρό εκκλησάκι που φέρει μια ιστορία άξια θαυμασμού: το εκκλησάκι της Αγίας Ματρώνας Κιούρας. Αυτό το θρησκευτικό καταφύγιο, αν και μικρό σε μέγεθος, φιλοξενεί μια συγκλονιστική συλλογή αγιογραφιών που έχουν δημιουργηθεί υπό ξεχωριστές συνθήκες, προσδίδοντας στο χώρο μια αξία που υπερβαίνει τα όρια της πίστης και της τέχνης.
Σύμβολο αντοχής και πίστης
Το εκκλησάκι αφιερώθηκε στην Αγία Ματρώνα, μια ιερή μορφή που αποτελεί σύμβολο αντοχής και πίστης. Κατά τη διάρκεια της δύσκολης περιόδου της δικτατορίας στην Ελλάδα, το εκκλησάκι ανακαινίστηκε και διακοσμήθηκε με αγιογραφίες από πολιτικούς εξόριστους, οι οποίοι βρίσκονταν στο Παρθένι της Λέρου. Μέσα από την τέχνη της αγιογραφίας, οι εξόριστοι κρατούμενοι βρήκαν ένα μέσο για να εκφράσουν την αφοσίωση, την ελπίδα και την αντίσταση στις σκληρές συνθήκες της εξορίας.
Οι αγιογραφίες
Οι κρατούμενοι που συνέβαλαν στην ανακαίνιση και στην αγιογράφηση του μικρού ερειπωμένου ναού την περίοδο 1968 – 1971 ήταν τέσσερις άνθρωποι που έχουν χαραχθεί βαθιά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία και την καλλιτεχνική της παράδοση. Ο Μανώλης Γλέζος, μια μορφή συνώνυμη με τον αγώνα για δημοκρατία και ελευθερία, συνεργάστηκε στενά με τους καλλιτέχνες Αντώνη Καραγιάννη, Τάκη Καζαντζή (Τζανατέα) και Κυριάκο Τσακίρη, όχι μόνο για τη φυσική επισκευή του ναού αλλά και για τη δημιουργία ενός πλούτου αγιογραφιών που σήμερα θεωρούνται ανεκτίμητα έργα τέχνης.
Οι εργασίες κράτησαν οκτώ μήνες και οι κάτοικοι του νησιού στήριξαν το εγχείρημα….
Η Τέχνη της Αντίστασης
Το εκκλησάκι της Αγίας Ματρώνας Κιούρας διακρίνεται για τις μοναδικές αγιογραφίες του, οι οποίες ξεφεύγουν από τη θρησκευτική παράδοση, όπως τη γνωρίζουμε, που δεν αποτελούν απλώς θρησκευτικά έργα τέχνης, αλλά και σύμβολα ανθρώπινης ελπίδας, αντοχής και αντίστασης. Αυτές οι αγιογραφίες δημιουργήθηκαν από ανθρώπους που βίωσαν την αδικία και την καταπίεση, μετατρέποντας τον πόνο και την πίστη τους σε ομορφιά κι έμπνευση.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η επιλογή των μοντέλων για τις αγιογραφίες, που περιελάμβαναν γυναίκες της Λέρου, κρατούμενους και χωροφύλακες, οι οποίοι συνέδραμαν στη δομική αποκατάσταση του ναού, ενώ η μορφή του Χριστού απεικονίστηκε ως ο νεότερος εξόριστος.
Εδώ οι Άγιοι δεν φορούν το συνηθισμένο φωτοστέφανο και ο Μυστικός Δείπνος είναι η τραπεζαρία των εξορίστων. Ο Αϊ-Γιάννης ο Βαπτιστής είναι ο χωροφύλακας, ενώ ο Χριστός είναι ο νεότερος εξόριστος Σωτήρης Σκυλάκος. Εντυπωσιάζει η αγιογραφία όπου ο Ιησούς απεικονίζεται λυπημένος με το βλέμμα προς τον ουρανό, πιθανόν προς την ελευθερία και το Θεό…
Αγιογραφίες που απεικονίζουν τα συναισθήματα των εικαστικών που τις δημιούργησαν, αλλά και των υπολοίπων εξόριστων….
Κληρονομιά
Σήμερα, το εκκλησάκι της Αγίας Ματρώνας Κιούρας αποτελεί έναν πόλο έλξης για προσκυνητές, ερευνητές κι επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Μέσα από τις ξεχωριστές αγιογραφίες και την ιστορία που φέρει, το εκκλησάκι μεταφέρει ένα ισχυρό μήνυμα ανθρωπιάς, ελπίδας και πνευματικής αναζήτησης. Η κληρονομιά του είναι ζωντανή και συνεχίζει να εμπνέει, υπενθυμίζοντας την αξία της ανθρώπινης αντοχής και της δημιουργικότητας στις πιο δύσκολες στιγμές.
Μετά την πτώση της Χούντας που η Λέρος έπαψε να είναι τόπος εξορίας, κάποιοι επιχείρησαν να καταστρέψουν τις αγιογραφίες ρίχνοντας ασβέστη και να κρύψουν τις δημιουργίες των κρατούμενων καλλιτεχνών προκαλώντας την οργή των αγωνιστών όταν αποκαλύφθηκε η καταστροφή από μέλη της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής. Αργότερα αποκαταστάθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Δεν είναι απλά ένα θρησκευτικό μνημείο
Το εκκλησάκι της Αγίας Ματρώνας Κιούρας δεν είναι απλά ένα θρησκευτικό μνημείο, αλλά ένας χώρος όπου η ιστορία, η τέχνη και η πίστη συναντώνται για να μας υπενθυμίσουν την ανεκτίμητη αξία της ελευθερίας, της ανθρώπινης αξίας και της αιώνιας ελπίδας. Μέσα από τις σελίδες της ιστορίας του, το εκκλησάκι προσφέρει ένα ισχυρό μάθημα για τη σημασία της αντίστασης, της αντοχής και της θυσίας για τα ιδανικά και τις αξίες που κρατάμε υψηλά. Είναι ζωντανός μάρτυρας της ανθρώπινης πνευματικότητας, ένας χώρος που συνεχίζει να εμπνέει και να προσφέρει ελπίδα σε κάθε επισκέπτη.
Η εκκλησία της Αγιάς Κιουράς έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης από το Υπουργείο Πολιτισμού…
