Τον Σεπτέμβριο του 1911, ο τότε Μητροπολίτης Κόνιτσας και Βελλά, αργότερα Ιωαννίνων και στη συνέχεια Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Σπυρίδων εγκαινίασε τη Σχολή του Ιεροδιδασκαλείου Βελλάς, στην ομώνυμη Μονή, κοντά στο Καλπάκι Ιωαννίνων.Από τότε πέρασαν 100 χρόνια συνεχούς προσφοράς της Σχολής, με χιλιάδες ιερείς, δασκάλους, αλλά κι επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων να επανδρώνουν θεσμούς κι ιδρύματα στην Ελλάδα- και όχι μόνο.
Οι φτωχοί μαθητές της έκαναν σημαντική καριέρα, πολλοί ξενιτεύτηκαν αλλά ποτέ δεν ξέχασαν τη Σχολή, που τους έδωσε τα «φώτα» της μάθησης. Είναι οι «Βελαΐτες» όπως αποκαλούνται και οι ίδιοι φέρουν με υπερηφάνεια αυτό τον τίτλο.Με αφορμή τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Σχολής- από την Παρασκευή μέχρι την Κυριακή- έγινε στα Γιάννινα, μεγάλο συνέδριο με την συμμετοχή Βελλαϊτών, πανεπιστημιακών κι επιστημόνων από όλη την Ελλάδα. Έγιναν πολλές ομιλίες για την προσφορά της Βελλάς, με αναφορές σε καθηγητές που δίδασκαν εκεί και μητροπολίτες, με κορυφαίο τον Σπυρίδωνα, που στήριξαν τη Σχολή, κυρίως σε δύσκολα χρόνια, ενώ έγινε κι ανταλλαγή απόψεων για συνέχιση της λειτουργίας της Σχολής, κυρίως στις βάσεις που είχε ξεκινήσει- δηλαδή για κληρικούς και θεολόγους. Όλα αυτά θα αξιολογηθούν και θα καταρτιστεί πρόταση που θα προωθηθεί για υλοποίηση.
Η μακραίωνη ιστορία της Βελλάς
Η Σχολή Βελλάς, στην εκατονταετή λειτουργία της, από το 1911 έως σήμερα, έχει φιλοξενήσει τα ακόλουθα Eκπαιδευτικά Σχήματα:
– Ιερατική Σχολή Βελλάς: από το 1911 ως το 1924, με τετραετές πρόγραμμα σπουδών (τύπος Ιεροδιδασκαλείου).
-Αγροτικόν Ιεροδιδασκαλείον της Μονής Βελλάς: από το 1927 ως το 1939, με πενταετές πρόγραμμα σπουδών.
-Ιεροδιδασκαλείον της Μονής Βελλάς: από το 1939 ως το 1971, με εξαετές πρόγραμμα σπουδών.
-Ιεροδιδασκαλείον Βελλάς: από το 1971 ως το 1976, με εξαετές πρόγραμμα σπουδών, υπό την άμεση εποπτεία και διοίκηση της Εκκλησίας.
– Εκκλησιαστική Παιδαγωγική Ακαδημία Βελλάς: από το 1977 ως το 1989, με τριετές πρόγραμμα σπουδών (Π.Δ. 1025/1977).
– Εκκλησιαστικό Λύκειο Βελλάς: από το 1977 έως σήμερα (Π.Δ. 1025/1977), με τετραετή φοίτηση, από δε του σχολικού έτους 2006-2007 κ. εξ. με τριετή φοίτηση.
– Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Βελλάς: από το 1993 ως το 2006, με τριετές πρόγραμμα σπουδών (και από το 2001 ως το 2006, με έξι (6) εξάμηνα σπουδών επιπέδου ΤΕΙ).
-Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Βελλάς Ιωαννίνων: από το 2006 ως 2021 (Νόμος 3432/2006), με οκτώ εξάμηνα σπουδών πανεπιστημιακού επιπέδου και με δύο προγράμματα σπουδών: α) πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών και β) πρόγραμμα Εκκλησιαστικής Μουσικής και Ψαλτικής.Με τον Νόμο 1946/1985, οι διετείς Παιδαγωγικές Ακαδημίες προήχθησαν σε Παιδαγωγικά Τμήματα. Με τον ίδιο νόμο, η Εκκλησιαστική Παιδαγωγική Ακαδημία Βελλάς Ιωαννίνων μετετράπη σε καθαρή Ιερατική Σχολή, με τίτλο Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Βελλάς Ιωαννίνων και τριετή φοίτηση. Η λειτουργία της διήρκησε έως το ακαδημαϊκό έτος 2006-2007.Με τον Νόμο 3432/2006, η Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Βελλάς Ιωαννίνων μετονομάστηκε σε Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία (ΑΕΑ) Βελλάς Ιωαννίνων (όπως και οι άλλες τρεις ομοιόβαθμες Σχολές Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Ηρακλείου Κρήτης), αναβαθμιζόμενη σε Ανωτάτη Σχολή Πανεπιστημιακού Επιπέδου (ΠΕ), με τετραετή φοίτηση.
-Δυστυχώς,η σημερινή κυβέρνηση με απόφαση της από το ακαδημαϊκό έτος 2022 – 2023, βάζει οριστικό το «λουκέτο» στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Βελλάς, αλλά και στην αντίστοιχη της Θεσσαλονίκης, μετά και την υπερψήφιση στη Βουλή του νομοσχεδίου του υπουργείου Παιδείας για την αναβάθμιση του σχολείου το οποίο περιλαμβάνει άρθρα και για την Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκκλησιαστική Εκπαίδευση….
Το Μοναστήρι
Η Ιερά Μονή Βελλάς είναι αντρικό μοναστήρι αφιερωμένο στην κοίμηση της Θεοτόκου. Στον 20ο αιώνα, επειδή η ζωή της Μονής ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή της σχολής, γιορτάζει στο Γενέσιο της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου), που συμπίπτει με την έναρξη του εκάστοτε σχολικού έτους.Η Μονή Βελλάς ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα και την πρώτη περίοδο, από τη συγκρότησή της μέχρι το 1300, η μοναστική ζωή φαίνεται ότι ήταν αδιατάρακτη από εξωτερικές δυσκολίες. Η μονή ανακαινίστηκε το 1745, όπως φανερώνει επιγραφή πάνω από την είσοδο του καθολικού, όπου αναφέρεται ότι ο επίσκοπος Βελλάς Γερμανός κατέβαλε τις δαπάνες για την ανέγερση και εικονογράφηση.
Το 1863 έγινε σταυροπηγιακή, αλλά σύντομα μετατράπηκε και πάλι σε ενοριακή. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και μέχρι τα προεπαναστατικά χρόνια, η μονή ακμάζει και προσφέρει πνευματικά στην περιοχή. Τεκμήριο της μεγάλης πνευματικής ακτινοβολίας της είναι ο βαθύς σεβασμός των κατοίκων της περιοχής και οι πολλές αφιερώσεις τους στη μονή, καθώς και οι δωρεές προσκυνητών και ευπόρων χριστιανών ολόκληρης της Ηπείρου- και όχι μόνο.Έχει στην κατοχή της σημαντική περιουσία στην Ήπειρο και πέρα απ’ αυτή, αλλά και στο εξωτερικό και κυρίως στη Ρουμανία. Το 1817, ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων άρπαξε την περιουσία της μονής και άσκησε διωγμούς εναντίον των μοναχών, οι οποίοι κατέφυγαν στην Κέρκυρα.Στο χρονικό διάστημα 1820-1825, οι πρόκριτοι του Ζαγορίου επωφελούμενοι του γεγονότος ότι η μονή έμεινε έρημη, οικειοποιήθηκαν την περιουσία της.
Το 1863, η ρουμανική κυβέρνηση κρατικοποίησε όλες τις μοναστηριακές περιουσίες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και μαζί μ’ αυτές δημεύθηκε και το πλούσιο μετόχι του Μπαμπιένι της Βελλάς.Στο ναό της μονής, που είναι τρίκλιτος βασιλική με υπερυψωμένο το κεντρικό του κλίτος, δεσπόζει η θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς της Βελλαΐτισσας. Αξιοσημείωτη, όμως, είναι και η ύπαρξη εικονογραφήσεων αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και ιστορικών και συγκεκριμένα του Σόλωνα, του Αριστοτέλη, του Πλουτάρχου και του Πλάτωνα.Η Μονή Βελλάς βρίσκεται στο Καλπάκι, 35 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα. Είναι πολύ κοντά στην τοποθεσία της αρχαίας πόλης «Παλιοβελλά», που ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα και γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη βυζαντινή περίοδο. Ως το 1713, αποτελούσε έδρα της Επισκοπής.
