Οι κάτοικοι του είναι ελάχιστοι, δεν αδιαφορούν για την όμως τουριστική ανάπτυξη: εκμεταλλευόμενοι τη γενικότερη ανάδειξη του Ζαγορίου , έχουν φροντίσει ώστε να μην υπάρχουν υποδομές υποδοχής και φιλοξενίας για όσους επισκέπτες φτάσουν ως εδώ. Την ίδια στιγμή, όμως, όλα αυτά έχουν συμβεί με ήπιο τρόπο και με σεβασμό στο γύρω φυσικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα το χωριό να διατηρεί και τον χαρακτήρα του, μα και την ησυχία του.
Το χωριό αποτελεί αξιοθέατο κι από μόνο του, έχει όμως και το ρεκόρ της ψηλότερης κατοικίας σε όλο το Ζαγόρι –ανήκει στο αρχοντικό Μακρόπουλου. Πιο γνωστό, όμως, είναι για την απόφαση απαγόρευσης εισόδου και διέλευση αυτοκινήτων, η οποία συνάδει βέβαια με την προαναφερόμενη πρόταση των κατοίκων του να διατηρήσουν τον χαρακτήρα του τόπου τους.
Βρύσες, καλντερίμια και αρχοντικά
Το Δίλοφο είναι πολύ παλιό χωριό, καθώς ιδρύθηκε κατά την ύστερη αρχαιότητα (540) σε δύο λόφους με σχετικά χαμηλή κλίση, όταν οι κάτοικοι του γειτονικού Πιτουρνίου μετουσιώθηκαν στην περιοχή λόγω της εισβολής των Σλάβων στην Ήπειρο. Ο νέος οικισμός έλαβε το όνομα Σωπετσέλι (ή Σομποτσέλι), λέξη που θεωρείται βλάχικη και σημαίνει «τόπο με πολλά νερά». Περαιτέρω ανανέωση του πληθυσμού θα γινόταν πολύ αργότερα, το 1583, διαμορφώνοντας το νεότερο προφίλ του Διλόφου. Το εξελληνισμένο αυτό όνομα, βέβαια, άρχισε να επικρατεί από το 1920 και μετά.
Ερχόμενοι στο Δίλοφο θα βρείτε ένα όμορφο χωριό, γεμάτο βρύσες, εκκλησάκια, γραφικά καλντερίμια και πετρόχτιστα, δίπατα αρχοντικά κατασκευασμένα από τοπικό (κάπως ανοιχτόχρωμο) σχιστόλιθο, τα οποία θεωρούνται εξέχον δείγμα της φημισμένης ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής. Είναι χάρη σε αυτά, κυρίως, που έχει κηρυχθεί διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός: κάθε κτήριο, λοιπόν, πρέπει είτε να αναστηλώνεται, είτε να ανακατασκευάζεται.
Ανάμεσα σε αυτά, ξεχωρίζει όπως είπαμε το αρχοντικό Μακρόπουλου, το οποίο, χάρη στα 13,5 μέτρα ύψος του, είναι το ψηλότερο σπίτι σε όλα τα Ζαγοροχώρια. Η τοπική παράδοση λέει πως κάποτε ο γόνος μιας πλούσιας οικογένειας παντρεύτηκε ένα κορίτσι από το γειτονικό Κουκούλι. Όταν εκείνη του είπε ότι νοσταλγεί το χωριό της, αυτός έχτισε το πανύψηλο αρχοντικό ώστε να μπορεί τουλάχιστον να το βλέπει, ανεβαίνοντας στα ψηλότερα πατώματα.
Πέρα από τα διατηρημένα αρχοντικά, οι επισκέπτες που αγαπούν τις πεζοπορικές διαδρομές θα βρουν κάμποσα μονοπάτια, τα οποία ξεκινούν έξω από το χωριό, οδηγώντας σε πάμπολλα εκκλησάκια και μονές. Στα περίχωρα, επιπλέον, θα βρείτε και διάφορα τρεχούμενα νερά, όπως και κάποια πέτρινα γεφύρια. Αξίζει, βέβαια, να περάσετε και από τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου: χτίστηκε το 1850 κι εκεί συνήθιζαν τα παλιά χρόνια να ανάβουν τα κεριά της προσμονής των ξενιτεμένων. Κεντρικό σημείο του Διλόφου είναι η πλατεία (το λεγόμενο Μεσοχώρι) με τον αιωνόβιο πλάτανο.
