Στην καρδιά της Χαλκιδικής βρίσκεται η πρωτεύουσά της!
Σχετικά με την προέλευση του ονόματος «Πολύγυρος» υπάρχουν πολλές και διάφορες ερμηνείες. Πιθανόν να προέρχεται από τον συνδυασμό των λέξεων «πολύ» και «ιερός», εξαιτίας ενός ιερού που υπήρχε κάποτε στην περιοχή. Μια άλλη εκδοχή αντικαθιστά το «ιερός» με τη λέξη «γερός», λόγω του καλού κλίματος που επικρατεί εκεί, ή τη λέξη «γέρος», λόγω του μεγάλου ποσοστού ηλικιωμένων που υπάρχουν στην περιοχή. Άλλοι πάλι λένε πως το όνομα προέρχεται από κάποιον μεγαλογαιοκτήμονα της περιοχής, του Πολύαρου, ενώ μια πέμπτη θεωρία αποδίδει την ονομασία στις κλιτύες (πλαγιές) των αλλεπάλληλων λόφων, πάνω στους οποίους είναι χτισμένος ο Πολύγυρος.
Ο Πολύγυρος εντοπίζεται σχεδόν στο κέντρο της χερσονήσου της Χαλκιδικής. Είναι χτισμένος σε υψόμετρο 500-560 μέτρων στην νοτιοανατολική πλευρά ενός λεκανοπεδίου στους πρόποδες του όρους Χολομώντας, που είναι το δεύτερο ψηλότερο βουνό της Χαλκιδικής, μετά τον Άθω, και καλύπτεται από φυλλοβόλα δάση. Το λεκανοπέδιο διαρρέεται από πολλούς μικρούς χείμαρρους, των οποίων τα νερά βρίσκουν άνοιγμα και εκβάλλουν στη θάλασσα από τα δυτικά. Το λεκανοπέδιο περιβάλλεται από τους λόφους Πλάια στα βόρεια-βορειοανατολικά, στα ανατολικά από τα Ανήλια και τον λόφο του Αγίου Χριστοφόρου, στα νότια τα Καστριά και στα δυτικά από το Κάστρι. Νότια της πόλης εκτείνεται ο ελαιώνας του Πολύγυρου. Οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ αρκετοί απασχολούνται και στον τομέα του τουρισμού.
Στο λόφο Καστρί, λίγο έξω από τον Πολύγυρο, έχει εντοπιστεί και ένας αρχαίος οχυρός οικισμός. Από τη θέση του επόπτευε την περιοχή της Βατονιάς και του Πολυγύρου και ήλεγχε τον δρόμο, ο οποίος ένωνε τα Ζερβοχώρια με τον Τορωναίο κόλπο. Από σωστική ανασκαφή, η οποία πραγματοποιήθηκε στο νεκροταφείο του οικισμού εντοπίστηκαν αργυρά κοσμήματα του 6ου αιώνα π.Χ., τα οποία εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πολύγυρου. Αρχαίες εγκαταστάσεις έχουν εντοπιστεί και στη λοφοσειρά Καστριά, όπου ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η μικρή, ισχυρά οχυρωμένη εγκατάσταση στον Μπίζλα. Στους νότιους πρόποδες των Καστριών έχουν εντοπιστεί δύο ακόμη αρχαιολογικοί χώροι, μια τούμπα η οποία σήμερα έχει μερικώς επιχωματωθεί, και στη θέση Πλατανούδια βρέθηκαν τμήματα του κυκλικού ηρώου του Νεοπτόλεμου, από το οποίο σώζεται επιγραφή με λατινικούς χαρακτήρες.
Στην ευρύτερη περιοχή του Πολυγύρου εντοπίζεται και η αρχαία Απολλωνία, η οποία ήταν μια από τις 32 πόλεις του, ιδρυμένου το 432 π.Χ., Κοινού των Χαλκιδέων. Το Κοινό των Χαλκιδέων, με πρωτεύουσα την πόλη Όλυνθο, υποτάχθηκε το 379 π.Χ. στους Σπαρτιάτες. Τρεις δεκαετίες αργότερα, το 348 π.Χ., ο Φίλιππος ο Μακεδών υπέταξε την περιοχή της Χαλκιδικής στο Μακεδονικό Βασίλειο. Η θέση της Απολλωνίας έχει ταυτιστεί με τον αρχαιολογικό χώρο της Παλαίπορτας. Το όνομα του χώρου οφείλεται στην πλατειά τομή σε βράχο, η οποία δημιουργήθηκε, για να οχυρωθεί η ακρόπολη της πόλης.
Ευρισκόμενοι στον Πολύγυρο θα δείτε και «τον κήπο με τις έξι βρύσες». Σύμφωνα με το μύθο, οι ανύπαντρες γυναίκες πρέπει να πιουν νερό και από τις 6 βρύσες, για να καλοπαντρευτούν. Οι έξι βρύσες, σύμφωνα με επιγραφή, κατασκευάστηκαν το 1882. Στην πόλη θα βρείτε και το Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου που περιλαμβάνει εκθέματα από ολόκληρη τη χερσόνησο της Χαλκιδικής, από τα προϊστορικά χρόνια, μέχρι την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Εκεί εκτίθενται και τα ευρήματα από τις ανασκαφές στο χώρο της Αρχαίας Ολύνθου. Τέλος, μπορείτε να κάνετε μία επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο, που στεγάζεται στην οικία Καραγκάνη. Εκεί, μεταξύ άλλων, θα δείτε παραδοσιακές φορεσιές, αγροτικά εργαλεία και την αναπαράσταση του αστικού σπιτιού των αρχών του 20ου αιώνα.
