Tζουμέρκα: Δάση, νερά και ψηλά βουνά

«Μη μου βάζετε άλλο, οδηγώ», λέω στην παρέα στο καφενείο στα Θεοδώριανα, που έχει βαλθεί να με ποτίζει. Οι γηραιοί συνδαιτυμόνες μου γελάνε μέχρι δακρύων και τσουγκρίζουν μαζί μου ξανά. Δεν είναι το εκλεκτό τους τσίπουρο, αλλά μια κανάτα με το εκλεκτό τους νερό. Και η αλήθεια είναι πως όσες μέρες μένεις στα Τζουμέρκα, νερό δεν αγοράζεις. Τρέχει από παντού ακόμη και τον Αύγουστο. Σε μορφή καταρρακτών, σε ρέματα, σε πηγές, σε χειμάρρους. Βάζει σε λειτουργία νερόμυλους και νεροτριβές, εμφιαλώνεται σε σύγχρονες μονάδες, σχηματίζει βάθρες για κολύμπι, κάνει τους ντόπιους να φτιάχνουν παντού βρύσες και γεφύρια. Η γη βλασταίνει, γεμίζει πλατάνια, καρποφόρα και, όσο κοιτάς ψηλά, έλατα, τα οποία διακόπτονται από κόκκινες κεραμοσκεπές. Όταν κοιτάξεις ακόμη πιο ψηλά, σου κόβεται η ανάσα. Γιατί τα Τζουμέρκα είναι από τα πιο εντυπωσιακά βουνά της Ελλάδας χάρη στις κοφτερές κορυφές τους, που ξεπερνούν τα 2.000 μ.

Σαράντα επτά Τζουμερκοχώρια υπολογίζεται ότι υπάρχουν στην περιοχή, χωρισμένα στους νομούς Άρτας και Ιωαννίνων. Σε εκείνα της Άρτας, όπου ήρθαμε για Σαββατοκύριακο, παλιά πέτρινα σπίτια δεν υπάρχουν. Έγιναν παρανάλωμα στην Κατοχή, καθώς βρίσκονταν στο μάτι του κυκλώνα: έδρα του ΕΔΕΣ, με τους αντάρτες ακριβώς δίπλα, στα βουνά των Τρικάλων. Η αγγλική αποστολή στα Θεοδώριανα και οι Γερμανοί παντού.

Οι αποστάσεις δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες, ωστόσο θα πρέπει να υπολογίζετε τον διπλάσιο χρόνο λόγω των αλλεπάλληλων στροφών και του στενού δρόμου. Θα συναντήσετε χωριά με ονομασίες που ενθαρρύνουν λογοπαίγνια, ζώα ένεκα της ανεπτυγμένης κτηνοτροφίας, γερόντισσες σαν την κυρία Δήμητρα στη Ράμια, που κουβαλάει αγόγγυστα τα δεμάτια στην πλάτη, δέντρα φορτωμένα με καρπούς και ανθρώπους που τους συλλέγουν, μαγαζιά με διπλή ιδιότητα, όπως το σούπερ μάρκετ-οικοδομικά υλικά στο Αθαμάνιο, αλλά και καταφύγια με νέους ανθρώπους έτοιμους να σας μυήσουν στα μονοπάτια του βουνού.

Οκτώ στάσεις στα Κεντρικά Τζουμέρκα

1 Δώρο Θεού ή τέρμα Θεού; Χτισμένα στα 950 μ. κάτω από το ορεινό υπερθέαμα, ανάμεσα στο Καταφίδι, την ψηλότερη κορυφή των Τζουμέρκων (2.393 μ.), στον Κριάκουρα και στα βουνά των Τρικάλων, τα Θεοδώριανα απέχουν μόλις 15 χλμ. από το Αθαμάνιο, ωστόσο μοιάζουν εντελώς αποκομμένα. Πράγματι, έτσι είναι τον χειμώνα, αφού το διάσελο του Σταυρού στα 1.440 μ. κλείνει από τα χιόνια. Σε αυτό το σημείο συγκρούστηκαν το 1883 οι ντόπιοι με τους μεγαλοτσιφλικάδες διεκδικώντας το περίφημο οροπέδιο της Κωστηλάτας, που σήμερα αποτελεί βοσκότοπο για 5.000 πρόβατα και ανήκει στον Αναγκαστικό Συνεταιρισμό. «Κωστηλάτα» λένε και το νερό που εμφιαλώνεται εδώ και προέρχεται από την ομώνυμη πηγή, μία από τις 50 και πλέον που αναβλύζουν τριγύρω. Τα Θεοδώριανα είναι η πρωτεύουσα του νερού. Πίνεις απ’ όπου θες και βουτάς κιόλας: στο πέτρινο γεφύρι στην έξοδο του χωριού και στο ρέμα του Μαρκς, που σχηματίζει βάθρες – ένα παραμυθένιο σκηνικό, για το οποίο θα περπατήσετε 40 λεπτά. Θα δροσιστείτε στους περίφημους καταρράκτες της Σούδας, οι οποίοι ρέουν από τα 25 μέτρα ακόμη και το καλοκαίρι (15 λεπτά περπάτημα). Κατά τα άλλα, καθίστε στα καφενεία και ακούστε τις ιστορίες των ντόπιων: για τους Μελισσουργιώτες, με τους οποίους δεν ανταμώνουν ποτέ γιατί τους χωρίζει το Βιτσέλι, για τους Βλάχους κτηνοτρόφους, που κατεβαίνουν το φθινόπωρο στα πεδινά, για τα υδροηλεκτρικά φράγματα ενάντια στα οποία μάχονται και φυσικά για τον διπλοκάγκελο, τον ιδιαίτερο χορό που συμβολίζει τον ξεσηκωμό ενάντια στους τσιφλικάδες.

2 Βουργαρέλι με ρο «Βουργαρέλι με ρο!» τονίζει ένας παππούς που πίνει τον καφέ του στην πλατεία του χωριού, λες και θα υπήρχε πρόβλημα αν ήταν με λάμδα. Όμως το ρο αποκλείει κάθε σύνδεση της ονομασίας με Βούλγαρους τσιφλικάδες ή υλοτόμους και αποτελεί αναφορά σε κάποιον Βουργαρέλη που κάτι καλό έκανε κάποτε στον τόπο, χωρίς να έχουν σημασία περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά. Το χωριό είναι από τα πιο δημοφιλή και έδρα του δήμου. Η στάση εδώ περιλαμβάνει καφέ στην τεράστια πλατεία-μπαλκόνι με τα επίσης τεράστια πλατάνια, περίπατο στα σοκάκια, γέμισμα παγουριών από τις δύο πέτρινες βρύσες, που έχουν και όνομα: Κρυστάλλω και Αρχόντω. Πάνω από το χωριό θα δείτε το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, όπου οι οπλαρχηγοί Ρούμελης και Ηπείρου κήρυξαν την επανάσταση στα Τζουμέρκα, κάτω από το χωριό τη βυζαντινή Κόκκινη Εκκλησία με τα εντοιχισμένα κεραμικά και ακριβώς στις παρυφές του το Νεραϊδογέφυρο. Αναζητήστε και το Κύτταρο Τέχνης Τζουμέρκων (τηλ. 6979-912980), όπου μια δημιουργική παρέα προάγει πολιτιστικές δράσεις. Μεταξύ αυτών η μόνιμη έκθεση με έργα του σπουδαίου φωτογράφου Κώστα Μπαλάφα, ο οποίος καταγόταν από τη γειτονική Κυψέλη, αλλά και περιοδικές εικαστικές εκθέσεις, αφηγήσεις κ.ά.

3 Πού πήγε ο καταρράκτης; Οι κάτοικοι του χωριού Καταρράκτης νιώθουν αδικημένοι: έχουν τον πιο εντυπωσιακό καταρράκτη (είναι διπλός και πέφτει από ύψος 100 μ.), ωστόσο καλοκαίρι και φθινόπωρο είναι στεγνός. Θα φτάσετε εδώ για το συμπαθέστατο χωριό με την ωραία πλατεία, που έχει πλατάνια και βρύσες και εκκλησία. Ενδιαφέρον έχει και η ανάβαση στο ορεινό καταφύγιο, το οποίο μετά από χρόνια εγκατάλειψης ξαναζωντάνεψε. Η κακοτράχαλη χωμάτινη διαδρομή (αναμένεται ασφαλτόστρωση) θα σας εμφανίσει θεαματικές όψεις των βουνών και μεγαλειώδη θέα από τα 1.657 μ., ωστόσο, αν το καταφύγιο μετράει για εσάς, επικοινωνήστε πρώτα (τηλ. 6972-771295). Εμείς δεν καταφέραμε να συνεννοηθούμε.

4 Κουπί για την Πλάκα Η εντονότερη παρουσία του νερού στην περιοχή είναι ο ποταμός Άραχθος. Και το ωραιότερο σημείο προσέγγισης και στάσης το γεφύρι της Πλάκας, το οποίο κατέρρευσε το 2015 και ανακατασκευάστηκε μόλις πέρυσι. Χωρίς την πατίνα του χρόνου πια, αλλά και πάλι εντυπωσιακό, μπορείτε να το περπατήσετε χαζεύοντας τα σμαραγδί νερά του Αράχθου ή να καθίσετε στο καφενεδάκι πλάι του: υπήρξε το τελωνείο όταν το ποτάμι αποτελούσε το σύνορο μεταξύ ελληνικής και τουρκοκρατούμενης Ηπείρου (1881-1912) και εκεί το 1944 συναντήθηκαν ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ και υπέγραψαν το σύμφωνο κατάπαυσης των εχθροπραξιών. Εδώ καταλήγει και η υπέροχη διαδρομή ράφτινγκ 10 χλμ. που ξεκινά από τη γέφυρα της Πολιτσάς, ενδείκνυται και για αρχάριους και περνά από πηγές, καταρράκτη και το φαράγγι του ποταμού (Active Nature, τηλ. 6937-667799).

5 Για μπουγάδα στην Άγναντα Η Άγναντα αγναντεύει το Ξεροβούνι, αλλά οι επισκέπτες αντικρίζουν πίσω της την εντυπωσιακή κορυφή Στρογγούλα. Είναι κεφαλοχώρι, με αρκετά μαγαζιά και κίνηση. Μπορείτε να σταματήσετε για καφέ η φαγητό, να κάνετε μια βόλτα στα δρομάκια της ή ακόμη καλύτερα να κάνετε… μπουγάδα. Η νεροτριβή της λειτουργεί κανονικά, όπως και ο νερόμυλός της, και προσφέρει σε κουβέρτες και φλοκάτες το καλύτερο πλύσιμο μόνο με τη δύναμη του νερού – και μάλιστα με μόλις 80 λεπτά το κομμάτι! (τηλ. 6978-397643) 

6 Στους Κτιστάδες μένεις Το παράθυρό μου δίπλα στο κρεβάτι της σοφίτας είναι ένα άψογο τεράστιο τρίγωνο. Καδράρει ένα έλατο, μια βελανιδιά, χαμηλά βουνά και το φεγγάρι. Ακούγονται τα τριζόνια. Η διαμονή στο σπιτάκι του Chalet Kalivas (τηλ. 6930-797829, tzoumerkakalivas.eu, από 100 ευρώ) είναι σίγουρα ιδιαίτερη. Δύο αυτόνομα τριγωνικά σπίτια, πλήρως εξοπλισμένα και ενταγμένα στο φυσικό περιβάλλον, σε έκταση 5 στρεμμάτων, με διαμορφωμένους χώρους για ξεκούραση, πινγκ πονγκ, μπάρμπεκιου, μια ιδιαίτερη θέρμη μέσα στη γη, τζακούζι και σάουνα για ευεξία. Δίπλα βρίσκεται το Theasis Igloo (τηλ. 6948-682910, theasis-igloo.com, από 100 ευρώ), που διαθέτει τρεις επίσης ιδιαίτερες κατοικίες, στρογγυλές και πυραμοειδείς με γυάλινη οροφή, για ολονύκτια θέαση του έναστρου ουρανού. Κι από την άλλη μεριά, η πέτρινη κατοικία Marina’s stone cottage (τηλ. 6986-232672, από 100 ευρώ). Το πώς βρέθηκαν ξαφνικά οι Κτιστάδες με τόσο ιδιαίτερες μονάδες φιλοξενίας είναι να απορεί κανείς. Η απάντηση βρίσκεται σε τρεις φίλους: τον Γιώργο Καλύβα, ο οποίος και τις σχεδίασε, τον Νίκο Ζάψα και τον Θωμά Τατσιώνα, οι οποίοι αποφάσισαν να επενδύσουν στον τόπο.

7 Στα έγκατα και στις βουνοπλαγιές των Πραμάντων Μέσα στο σπήλαιο Ανεμότρυπα, έξω από τα Πράμαντα, κυλάει ένας υπόγειος ποταμός. Παρότι δεν είναι ορατός, η βοή του συναρπάζει. Η τουριστική διαδρομή 250 μ. διασχίζει εντυπωσιακές αίθουσες με έντονο λιθωματικό διάκοσμο και καταλήγει σε μια μικρή λίμνη. Ο ξεναγός Μανώλης Σεντελές εξηγεί όλες τις ιδιαιτερότητες του σπηλαίου, σας βγάζει φωτογραφίες και αναδεικνύει με τον φακό του όλα του τα μυστικά. Όσο παράλογο κι αν φαίνεται λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, τα ίδια τα Πράμαντα ανήκουν στον νομό Ιωαννίνων και αποτελούν έδρα του Δήμου Βόρειων Τζουμέρκων. Εδώ θα βρείτε καταστήματα, ταβέρνες και δωμάτια, ΑΤΜ και βενζινάδικο. Λίγο έξω από το χωριό ο χωματόδρομος θα σας οδηγήσει στο καταφύγιο Πραμάντων. Αφετηρία υπέροχων πεζοπορικών διαδρομών στη Στρογγούλα, αποτελεί ιδανική βάση ορειβατών. Ο Μπάμπης Τριανταφύλλου και η Πόλα Μαρκόζη εγκαταστάθηκαν μόνιμα εδώ πριν από 15 χρόνια και πρόσφατα ανακαίνισαν εκ νέου το καταφύγιο, παρέχοντας στους ορειβάτες –και όχι μόνο– υποδειγματική φιλοξενία με αναβαθμισμένη σπιτική κουζίνα, υπέροχο καθιστικό αλλά και λουτρό αποθεραπείας (με νερό από τον κοντινό καταρράκτη), το οποίο λανθασμένα οι περισσότεροι θεωρούν (και χρησιμοποιούν) ως παιδική πισίνα.

8 Τέλος δρόμου στους Μελισσουργούς Όλοι έχουν να θυμούνται από τους Μελισσουργούς το καλοκαιρινό πανηγύρι, που συγκεντρώνει πάνω από 2.000 επισκέπτες. Τελευταία μιλούν και για το καταφύγιο, όπου και εδώ έχουν αναλάβει νέα παιδιά δίνοντας ζωή και στο χωριό και στο βουνό. Από εκεί ξεκινά και το μονοπάτι (1 ώρα) για τον καταρράκτη των Μελισσουργών. Τα νερά τρέχουν από παντού. Κάτω από το χωριό δε, συγκεντρώνονται σε βάθρες, όπου μπορείς και να κολυμπήσεις. Κατά τα άλλα, βλέπεις την επάνω πλατεία με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, απαραίτητη στάση. Περικυκλωμένοι από βουνά κι από νερά, θα έχετε απόλυτη αίσθηση της απομόνωσης – εδώ άλλωστε ο δρόμος τελειώνει. Οι ελάχιστοι κάτοικοι έχουν να λένε ιστορίες αξέχαστες για αρκούδες και λύκους, γλέντια αλλά και ευτράπελα. Όπως τότε που το εκχιονιστικό από τα Ιωάννινα άνοιξε τον δρόμο έως τα Πράμαντα, αφήνοντας τους Μελισσουργούς (που ανήκουν στην Άρτα) αποκλεισμένους. Έκοψαν κι εκείνοι την παροχή νερού για αντίποινα!

Σημειωματάριο

ΜΕΤΑΒΑΣΗ

Τα Τζουμέρκα απέχουν περίπου 400 χλμ. από την Αθήνα και 290 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Το κόστος για καύσιμα και διόδια από την Αθήνα υπολογίζεται στα 80 ευρώ με επιστροφή.

ΦΑΓΗΤΟ

Το φαγητό στα Τζουμέρκα είναι σε γενικές γραμμές καλό, οι πίτες σπιτικές και τα κρεατικά ντόπια. Το κρεοπωλείο-ταβέρνα του Νεκτάριου (τηλ. 6977-488691) στα Πράμαντα είναι ένα μυστικό των ντόπιων, με μερακλίδικα κρεατικά, όπως κοκορέτσι, ζυγούρι και φρυγαδέλι. Χωρίς πινακίδα, βρίσκεται στην αρχή του χωριού και θα το αναγνωρίσετε καθώς έχει τραπεζάκια και στο πεζοδρόμιο αριστερά. Στους Κτιστάδες, το εστιατόριο Theasis Iglou (τηλ. 6948-682910) διαθέτει σεφ ο οποίος εναλλάσσει το μενού και σερβίρει στον όμορφο κήπο διαφοροποιημένα, για τα δεδομένα της περιοχής, πιάτα, όπως το μπέργκερ ΜΕΘ, οι ταλιατέλες μπολονέζ με ντόπια ζυμαρικά και το λουκάνικο με τσίπουρο και μέλι. Στην Άγναντα καλά θα φάτε στα Τζουμέρκα (τηλ. 26850-31163) και στον Καταρράκτη, στο Καφέ της Φαίης (τηλ. 6972-807441) κάτω από τα πλατάνια ή στο εστιατόριο του ξενοδοχείου Αιθέρες Τζουμέρκων (τηλ. 26850-51518). Στους Μελισσουργούς αξίζει να καθίσετε στην ταβέρνα του Παππά (τηλ. 26590-61114) για καλά κρεατικά, μαγειρευτά και πίτες, όχι όμως τις ώρες αιχμής.