Να ‘μαστε πάλι εδώ, λοιπόν, λίγο παραπάνω από τρία χρόνια αργότερα, να συζητάμε τον υδροηλεκτρικό σταθμό στο Κρανιώτικο ρέμα. Αφορμή είναι η εκ νέου υποβολή φακέλου αδειοδότησης του σταθμού (βρίσκεται υπό δημόσια διαβούλευση στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο μέχρι τις 8/1) από την εταιρεία BR ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΠΕ, μετά την οικτρή πρώτη προσπάθεια που πήγε άπατη, χάρη στην κινητοποίηση του κόσμου και την ξεκάθαρη στάση κρίσιμων υπηρεσιών (όπως το Δασαρχείο Kαλαμπάκας). Τώρα η εταιρεία επανέρχεται με πολύ πιο δυνατά «όπλα» και με αιχμή του δόρατος την ιχθυολογική μελέτη του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), ενός δημόσιου φορέα με πολύ αξιόλογο ερευνητικό έργο. Γι’ αυτό και προκαλεί αρνητική εντύπωση η θετική γνωμοδότησή του σε ένα έργο που μοιραία και αναμφισβήτητα θα υποβαθμίσει ένα υψηλής φυσικότητας υδάτινο οικοσύστημα.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ένας οργανισμός τέτοιου κύρους αναλαμβάνει να αξιολογήσει την οικολογική κατάσταση ενός μικρού παραπόταμου του Αχελώου, με ανάθεση από την ίδια την ενδιαφερόμενη εταιρεία. Για εμάς –και πιστεύουμε πως αυτό ισχύει και για πολλούς-ές κάτοικους, φίλους, επισκέπτες του Ασπροπόταμου και της Κρανιάς– ακούγεται σημαντικό να είναι στο επίκεντρο το ρέμα όπου δροσίσαμε τα πρόσωπά μας, όπου χοροπηδήσαμε στις πέτρες του για να το διασχίσουμε, όπου αποκοιμηθήκαμε με το μουρμούρισμά του δίπλα στο γεφύρι του Γκίκα, όπου τα παιδιά μας είδαν για πρώτη φορά από κοντά τους γυρίνους και τους νεροκότσυφες… Όμως, συγνώμη, παρασυρθήκαμε από αχαλίνωτο και αφελή ρομαντισμό! Εδώ μιλάμε για σοβαρές επενδύσεις, για «πράσινη» ενέργεια, για φοβερά τεχνικά έργα, ας «σοβαρευτούμε» επιτέλους!
Ας σοβαρευτούμε, λοιπόν, και ας πούμε το εξής: η ίδια η ιχθυολογική μελέτη του ΕΛΚΕΘΕ, που η εταιρεία προφανώς θεωρεί ότι θα της ανοίξει την πόρτα τής υλοποίησης του έργου, στην πραγματικότητα αναδεικνύει τις βαρύτατες συνέπειες της κατασκευής και τα προβλήματα που θα επιφέρει η λειτουργία του. Θεωρώντας ασφαλώς αξιόπιστα τα αποτελέσματα της ιχθυολογικής μελέτης, ας δούμε ενδεικτικά τρία σημεία της που, αν διαβαστούν προσεκτικά, καταρρίπτουν τις προσδοκίες αδειοδότησης.
Πρώτον, ας σταθούμε αντιπαραθετικά σε δύο βασικά αποσπάσματα από τη σύνοψη της μελέτης. Αρχικά, «σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας και την εφαρμογή του ιχθυολογικού δείκτη, η ιχθυολογική κατάσταση στο ρ. Κρανιώτικο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σχεδόν αδιατάρακτη με τα δεδομένα της 1ης και 2ης δειγματοληπτικής περιόδου». Λίγο παρακάτω όμως, «όσο αφορά το υπό εξέταση ΜΥΗΕ, η κατασκευή και η λειτουργία του αναμένεται να προκαλέσει περιβαλλοντικές αλλαγές και επομένως αλλαγές στα πληθυσμιακά χαρακτηριστικά του S. farioides (σ.σ.: η αυτόχθονη πέστροφα) στο τμήμα επιρροής του έργου. Ωστόσο, η ομάδα έργου κρίνει θετικά την χωροθέτηση του έργου από ιχθυολογικής άποψης, η οποία λαμβάνει χώρα στο ανώτερο όριο της γεωγραφικής κατανομής του S. farioides στο ρ. Κρανιώτικο -σύμφωνα με τα αποτελέσματα των επιτόπιων ερευνών- και επομένως αναμένεται να απομονώσει ένα περιορισμένο τμήμα του ρέματος (~500m) ανάντη της θέσης όπου σχεδιάζεται να κατασκευαστεί η διάταξη της υδροληψίας».
Έτσι έχουμε από τη μια μεριά το αντικειμενικό γεγονός (που βασίζεται στα αποτελέσματα των εργασιών πεδίου) ότι η οικολογική κατάσταση του Κρανιώτικου ρέματος είναι πρακτικά άψογη, αλλά από την άλλη μία αξιολογική «θετική κρίση» των συντακτών της μελέτης για το έργο, η οποία όμως στην ουσία εδράζεται αποκλειστικά στα χαρακτηριστικά του που ήταν γνωστά εξ αρχής, δηλαδή τη θέση του στο ποτάμιο σύστημα. Το γεγονός ότι 500 μέτρα πιο πάνω από το σημείο υδροληψίας είναι οι κύριες πηγές του Κρανιώτικου ρέματος και η μορφή του εκεί δεν είναι κατάλληλη για βιότοπο της πέστροφας το γνωρίζει καλά ο κόσμος της περιοχής, αλλά συνάγεται και εύκολα από έναν συμβατικό χάρτη. Με αυτά τα δεδομένα, πώς συμβάλλει τελικά στη θετική κρίση της μελέτης η αξιολόγηση της κατάστασης του ρέματος; Ακούγεται σαν λήψη του ζητούμενου: εφόσον η κατασκευή του έργου κρίνεται θετικά παρά το ότι διαπιστώνεται ότι το ποτάμι είναι σχεδόν αδιατάρακτο, μάλλον δεν υπάρχει καμία συνθήκη στην οποία η κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθμού δεν θα κρινόταν θετικά στη συγκεκριμένη θέση.
Δεύτερον, στην αξιολόγηση των σωρευτικών (αθροιστικών) επιπτώσεων του έργου, οι συντάκτες της ιχθυολογικής μελέτης επισημαίνουν ότι υπάρχουν άλλα δύο υδροηλεκτρικά έργα με άδεια παραγωγής στο ίδιο ποτάμιο σύστημα και σε κοντινές αποστάσεις και αναφέρουν επί λέξει ότι «η ένταση των συσσωρευτικών και αθροιστικών επιπτώσεων στον ιχθυοπληθυσμό του S. farioides στην περίπτωση της κατασκευής και των δύο επιπλέον ΜΥΗΕ, αξιολογείται ως πολύ υψηλή». Όσοι έχουν κάποια επαφή με την περιβαλλοντική νομοθεσία, βέβαια, γνωρίζουν πως οι γνωμοδοτούσες υπηρεσίες και η αδειοδοτούσα αρχή είναι υποχρεωμένες να αποφανθούν βάσει των σωρευτικών επιπτώσεων, σαν να είναι δεδομένο ότι θα υλοποιηθούν και τα τρία έργα. Κατά αυτόν τον τρόπο, εάν εφαρμόσουν με ορθό τρόπο την εκτίμηση των επιπτώσεων, δεν γίνεται να συναινέσουν στην αδειοδότηση του έργου.
Τρίτον, η ιχθυολογική μελέτη κρίνει απαραίτητη την εφαρμογή μέτρων και κατάλληλων διαχειριστικών πρακτικών κατά την διάρκεια της κατασκευής και της λειτουργίας του υπό εξέταση ΜΥΗΕ, διευκρινίζοντας ότι «η υλοποίηση των μέτρων και η συνεχής παρακολούθησή τους μπορούν να αμβλύνουν σημαντικά τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις στο είδος στην περιοχή μελέτης». Ποια είναι τα προτεινόμενα μέτρα της μελέτης, που αν εφαρμοστούν όλα θα αμβλύνουν τις επιπτώσεις;
- Δημιουργία ιχθυοδιαδρόμου: η μελέτη καταλήγει ότι φαίνεται πως ο κατάλληλος ιχθυοδιάδρομος (δηλαδή κατασκευή την οποία θα χρησιμοποιούν οι πέστροφες για να ανεβαίνουν στο ρέμα) είναι «είτε ένας με διαδοχικές δεξαμενές που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω θυρίδων και υπερχειλιστών, είτε ένας που προσομοιάζει με τις φυσικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή». Ωστόσο, δεν προχωρά σε τελική επιλογή και περιγραφή των χαρακτηριστικών, αφήνοντας την ενδιαφερόμενη εταιρεία να επιλύσει εκείνη το θέμα, ενώ στην ίδια τη μελέτη επισημαίνεται ότι έως τώρα δεν έχει εκτιμηθεί η αποδοτικότητα και η αποτελεσματικότητα των ιχθυοδιαδρόμων στην Ελλάδα. Τελικά στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) αναφέρεται ότι «επιλέχθηκε ο συμβατικός τύπος με διαδοχικές δεξαμενές, λόγω του αναγλύφου της περιοχής της υδροληψίας» – και αυτές οι έξι λέξεις είναι όλη και όλη η τεκμηρίωση (!) για το πώς επιλέχθηκε η συγκεκριμένη μέθοδος –χωρίς καμία εξήγηση για το αν εξετάστηκε και γιατί απορρίφθηκε η άλλη.
- Αποφυγή παγίδευσης των ψαριών: η μελέτη προτείνει «χρήση εναλλασσόμενου ηλεκτρικού ρεύματος συγκεκριμένης έντασης, όπου θα αποτρέπει και δεν θα ναρκώνει το είδος για την αποφυγή να περάσει προς τον εξαμμωτή και εν τέλει στον αγωγό». Η ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος αλλά και τα χαρακτηριστικά της διάταξης που θα την εξασφαλίζει δεν περιγράφονται ούτε στην ιχθυολογική μελέτη, ούτε και στη μελέτη της εταιρείας.
- Ρύθμιση οικολογικής παροχής: Εδώ η ιχθυολογική μελέτη παραμένει ασαφής. Επικαλείται τη δεδομένη πολυπλοκότητα του ζητήματος, παραθέτει τα ισχύοντα στη σχετική νομοθεσία, παραπέμπει σε μελλοντικές παρατηρήσεις, επαναληπτικές μετρήσεις και εκτιμήσεις παροχής από υδρολογικά μοντέλα και τελικά αναφέρει απλώς την ελάχιστη οικολογική παροχή των 40 λίτρων ανά δευτερόλεπτο, η οποία δεν προέρχεται παρά από τον υπολογισμό της ίδιας της εταιρείας.
- Κατάρτιση προγράμματος παρακολούθησης του έργου κατά την περίοδο λειτουργίας: Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται συμβατικά και καινοτομικά εργαλεία, όπως επαναληπτικές δειγματοληψίες των ψαριών, αυτόματος σταθμός παρακολούθησης της στάθμης και φυσικοχημικών παραμέτρων, ακόμα και εγκαταστάσεις ψηφιακής καταγραφής με βίντεο, φωτογραφίες ή υπέρυθρη ακτινοβολία, στην είσοδο και την έξοδο του ιχθυοδιαδρόμου. Η μελέτη της εταιρείας μιλάει γενικόλογα για παρακολούθηση της οικολογικής κατάστασης, χωρίς να υιοθετεί συγκεκριμένες τεχνικές.
Αυτά δεν είναι δυστυχώς παρά ευσεβείς πόθοι. Τίποτα δεν διασφαλίζει ότι τα μέτρα (που τελικά θα περιληφθούν στους όρους αδειοδότησης) θα αξιολογηθούν και θα ελεγχθούν επαρκώς. Όλοι γνωρίζουμε ποια είναι η κατάσταση με την υποστελέχωση και τον φόρτο εργασίας των υπηρεσιών που έχουν την ευθύνη των ελέγχων (οι οποίοι πρακτικά γίνονται μόνο κατόπιν καταγγελίας). Και είναι απορίας άξιο εάν και πώς η εταιρεία, μόλις πάρει την πολυπόθητη άδεια, θα εφαρμόσει τις παραπάνω άρτιες -και άρα δαπανηρές- μεθόδους άμβλυνσης των επιπτώσεων για ένα έργο με ισχύ μόλις 0,76 MW! Τη στιγμή μάλιστα που η αξιοπιστία της ελέγχεται για το γεγονός ότι πριν τρία χρόνια «πιάστηκε» να φτιάχνει σχεδόν κόπιες των περιβαλλοντικών μελετών για έργα σε διαφορετικά ρέματα, αλλάζοντας πρακτικά μόνο τα τοπωνύμια, ενώ στην πρώτη περιβαλλοντική μελέτη για τον υδροηλεκτρικό σταθμό δεν είχαν καταγράψει ούτε ένα ψάρι στο Κρανιώτικο ρέμα!
Το έργο αυτό, που θα διαταράξει ανεπανόρθωτα την κατάσταση του Κρανιώτικου ρέματος και θα αλλοιώσει μόνιμα ένα υπέροχο φυσικό και ιστορικό τοπίο, δεν μπορεί να αδειοδοτηθεί και δεν θα υλοποιηθεί. Αυτά τα 0,76 MW που σημαίνουν 600 κυβικά μέτρα τσιμέντου για την κατασκευή του φράγματος μέσα στην κοίτη και άλλα 500 κυβικά για το εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος, ακριβώς δίπλα στο πέτρινο γεφύρι, δεν είναι συμβατά με τον χαρακτήρα της περιοχής και εντέλει δεν είναι καλοδεχούμενα. Για τους ανθρώπους εδώ το ποτάμι και το νερό είναι πολλά περισσότερα από εμπόρευμα και εργαλείο εύκολου πλουτισμού.
Αποστόλης Καλτσής, Βιολόγος – Ερευνητής Περιβάλλοντος
Γιώργος Κανδύλης, Κοινωνικός Γεωγράφος
Φίλοι και τακτικοί επισκέπτες της Κρανιάς και του Ασπροπόταμου
