Τα στρατιωτικά εμβατήρια της παρέλασης

Εμβατήρια δεν είναι μόνο οι μουσικές συνθέσεις που ακούμε σε μια παρέλαση αλλά είναι και διάφορα κομμάτια που εκτελούνται στις λιτανείες (Marcia trionfale) και στους επιταφίους – νεκρικές πομπές (Marcia funebre). Ο σκοπός λοιπόν των εμβατηρίων είναι ο συντονισμός του βηματισμού πολυάριθμου πλήθους και ανάλογα με την τελετή όπου ακούγονται διαφέρουν ως προς την ταχύτητα (tempo).

Άρθρο του Παναγιώτη Φ. Ντιντή, ΜΟΥΣΙΚΟΥ

Τα Ελληνικά εμβατήρια ταχύτητος παρελάσεως (110-120 χτύποι το λεπτό) για τις Ένοπλες Δυνάμεις ας πούμε πως χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα εμβατήρια του Στρατού Ξηράς, κάποια από τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω. Η δεύτερη κατηγορία τα εμβατήρια του Πολεμικού Ναυτικού, και η τρίτη τα εμβατήρια της Πολεμικής Αεροπορίας. Κάποια εμβατήρια είναι κοινά και για τις τρεις Δυνάμεις εφόσον μιλούν γενικά για την Ελλάδα.

Γιατί όμως γράφτηκαν τα στρατιωτικά εμβατήρια;

Ένας λόγος είναι πως γράφτηκαν για να συνοδεύουν μελωδικά και ρυθμικά τα στρατιωτικά αγήματα στις πορείες τους και ο δεύτερος λόγος είναι πως ένα εμβατήριο με στίχους γνωστούς στον στρατιώτη, εν καιρώ πολέμου και όχι μόνο, μπορεί να τον ενθαρρύνει, να του δώσει δύναμη και αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας έτσι ώστε ο ίδιος και κάθε στέλεχος να μένουν πιστοί στο καθήκον τους.

Δεν είναι απόλυτο όμως ένα εμβατήριο να έχει στίχους. Υπάρχουν ελληνικά εμβατήρια για τα οποία δεν έχουν γραφτεί στίχοι. Ένα από αυτά είναι το εμβατήριο «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» σε μουσική του Ανχη ΜΣ ε.α. και τέως Δντή Μουσικού Σώματος, Μαργαρίτη Καστέλλη το οποίο εμβατήριο κατά το Νικηφόρο Νευράκη, θεωρήθηκε  το εντεχνότερο ελληνικό εμβατήριο.

Σε μια παρέλαση ακούγονται σταθερά κάποια εμβατήρια τα οποία, αν και μερικά από αυτά πολύ παλαιά, διατηρούν τη μουσικότητα τους αναλλοίωτη μέχρι και σήμερα.

Ένα από τα παλαιότερα είναι το «ΕΥΖΩΝΑΚΙ» για το οποίο δεν γνωρίζουμε τον συνθέτη του. Κάποιοι υποστηρίζουν πως την μουσική την έγραψε ο Θεόφραστος Ι. Σακελλαρίδης για την παράσταση της εποχής «Πολεμικά Παναθήναια» (1913) και τους στίχους οι Γιώργος Τσοκόπουλος και Μπάμπης Άννινος. Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά τι από τις δύο περιπτώσεις ισχύει. Το άσμα αναφέρεται: στην λεβεντιά των Ευζωνικών μας τμημάτων (Συνταγμάτων και Ταγμάτων), στην υπερηφάνεια η οποία τα διακρίνει, στην ιδιαίτερη ενδυμασία τους και στα ρίγη που σκορπούν στο διάβα τους. Προφορικές μαρτυρίες λένε πως κατά τους αγώνες του στρατού μας στη Μικρά Ασία, τραγουδιόταν από τους στρατιώτες. Η επωδός του, προστέθηκε στο εμβατήριο κατά την διάρκεια ή μετά την λήξη των νικηφόρων αγώνων του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου κατά των Βουλγάρων, οι οποίοι ναι μεν ήταν σύμμαχοί μας κατά την διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, αλλά εποφθαλμιούσαν την Μακεδονία και την Θεσσαλονίκη. Βεβαίως αναφέρεται και στον τότε Βασιλέα Κωνσταντίνο Α΄ και Αρχιστράτηγο των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Αποτελεί μέχρι και σήμερα το κατ’ εξοχήν παιανιζόμενο εμβατήριο στις παρελάσεις από όλες τις μπάντες. Η διασκευή του για μπάντα έχει γίνει από τον Ανχη ΜΣ ε.α. Αναστάσιο Ρεμούνδο και υπάρχει με δύο διαφορετικές εισαγωγές.

Ένα άλλο εμβατήριο, ίσως το γνωστότερο σε όλους, το οποίο θεωρείται μέχρι σήμερα ένα από τα αριστουργηματικότερα είναι το «ΠΕΡΝΑΕΙ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ» σε μουσική του Τχη ΜΣ ε.α. Διονυσίου Βισβάρδη και σε στίχους του Τχη Κ. Γκικόπουλου. Το εμβατήριο αυτό γράφτηκε το 1935 περίοδο όπου ο συνθέτης υπηρετούσε στη Στρατιωτική Μουσική του Γ’ Σώματος Στρατού. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος δημιουργίας του. Ο στιχουργός του, Κ.Β. Γκικόπουλος,  Διευθυντής τότε του ΙΙΙου Επιτελικού Γραφείου της ΧΙ ΜΠ, άκουσε στρατιωτικό τμήμα του 50^ου  Συντάγματος Πεζικού να περνά κάτω από το γραφείο του γυρνώντας από το πεδίο ασκήσεων και να τραγουδούν ένα αυτοσχέδιο άσμα το οποίο ουδεμία σχέση είχε με την στρατιωτική ιδιότητα των μελών του. Αγανακτισμένος από το άκουσμα και την σκέψη ότι παρήλαυνε στρατιωτικό τμήμα χωρίς να τραγουδά στρατιωτικό άσμα, κάθισε στο γραφείο του έγραψε τους στίχους και κάλεσε την επομένη το απόγευμα στην οικία του τον τότε Λχία ΜΣ Βισβάρδη Διονύσιο να του προσθέσει μελωδία στο υπάρχον πιάνο. Η μουσική του Βισβάρδη τον ενθουσίασε το υπέβαλλαν προς το Γ΄ Σώμα Στρατού το οποίο άκουσε ο Στρατηγός Παπάγος και το ενέκρινε με έπαινο (Αρ. Πρωτ. 3383/1410/27-7-1935/Γ΄ΣΣ/ΙΙΙο Γραφείο) και με την φράση «ίνα παιανίζεται υπό των στρατιωτικών μουσικών κατά τας εκάστοτε παρελάσεις του στρατεύματος». Με αυτόν τον τρόπο καθιερώθηκε το εμβατήριο «Περνάει ο Στρατός», το οποίο ακουγόταν από το Κρατικό Ραδιόφωνο την εποχή του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και μετέπειτα.  Μάλιστα αναφέρεται ότι η ΙΙΙη ΕΟΤ (Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία), μετά την κατάληψη του Ρίμινι τον Σεπτέμβριο του 1944, παρήλαυνε στους δρόμους της πόλεως με την Στρατιωτική Μουσική της να παιανίζει το εμβατήριο και τους άνδρες της να το τραγουδούν ενώ το ίδιο γεγονός συνέβη και στην Ρώμη.

Ας περάσουμε στο εμβατήριο «ΠΙΝΔΟΣ». Το εμβατήριο «Πίνδος» γράφτηκε το 1949 σε μουσική του Αρχιμουσικού και τέως Δντή Μουσικού Σώματος Στρατού Τχη ΜΣ ε.α. Ελευθερίου Μαυρομμάτη και σε στίχους του Σχη ΠΖ ε.α. Κ. Β. Γκικόπουλου. Αποτελεί το κατ΄ εξοχήν παιανιζόμενο εμβατήριο κατά τους εορτασμούς της επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, θυμίζοντας στους νεότερους, τον ηρωικό και νικητήριο Αγώνα του Έθνους κατά των εισβολέων Ιταλών και ιδιαιτέρως του Διοικητή Σχη Δαβάκη και των ανδρών του «Αποσπάσματος Πίνδου». Η αφιέρωση των δημιουργών του στις παρτιτούρες του έργου είχε ως εξής: «Αφιερούται στην ψυχή του τιτάνος της Πίνδου Συντ/χου Κ. Δαβάκη και στους συμπολεμιστές του». Με αυτό το εμβατήριο ανοίγουν την παρέλαση της 28^ης Οκτωβρίου σχεδόν όλες οι μπάντες. Στην παρέλαση της 25^ης Μαρτίου αντί για την «ΠΙΝΔΟ» ανοίγουν με το εμβατήριο «ΟΛ’ Η ΔΟΞΑ ΟΛ’ Η ΧΑΡΗ» σε διασκευή του Ανχη ΜΣ ε.α.  Α. Καζαντζή.

Ένα άλλο εμβατήριο το οποίο ουσιαστικά δεν ήταν από την αρχή εμβατήριο απλά διασκευάστηκε σε εμβατηριακή μορφή, είναι το παραδοσιακό «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ», ο οποίος με τη διασκευή μετονομάστηκε σε «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΞΑΚΟΥΣΤΗ». Η πρώτη εμβατηριακή διασκευή έγινε το 1991 στην Λάρισα από τον Ανχη ΜΣ ε.α., τέως Δντή Μουσικού Σώματος Στρατού και Τρικαλινό στην καταγωγή κ. Φίλιππο Γκίτσα. Επίσης σε εμβατηριακή μορφή υπάρχει και η διασκευή του Ανχη ΜΣ ε.α. κ. Ιπποκράτη Αθανασιάδη. Ο «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ» είναι ένα από τα Ελληνικά παραδοσιακά άσματα, του οποίου η ρίζα ξεκινάει από τους Ακρίτες υπερασπιστές του Βυζαντίου. Από το 1992 και έκτοτε παιανίζεται συνεχώς σε εκδηλώσεις ενισχύοντας και προβάλλοντας την Ελληνικότητα της Μακεδονίας μας. Πολλοί συνθέτες ακόμη έχουν διασκευάσει το τραγούδι αυτό και το έχουν κάνει Σουίτα όπως: ο Τχης ΜΣ ε.α. Διονύσιος Βισβάρδης και ο Ανθστής ΜΣ ε.α. και νυν μουσουργός Βασίλειος Δέλλιος.

Ο επίσημος-αρχικός του τίτλος του είναι «ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΑΔΑ» όμως είναι γνωστό σε όλους ως «Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΕΘΑΙΝΕΙ». Είναι και αυτό ένα από τα γνωστότερα κομμάτια που αναφέρεται γενικά στην πατρίδα και στις δυνάμεις του στρατού της. Το έχει συνθέσει ο Λέων Ρηγίδης και είναι σε στίχους του Π. Κολακλίδη. Το έργο αυτό έχει αποσπάσει το πρώτο βραβείο σε μουσικό διαγωνισμό εμβατηρίων που διοργάνωσε το 1945 το Γενικό Επιτελείο Στρατού & έχει χαρακτηριστεί «Ελληνικό Τραγούδι» το Σεπτέμβριο του 1947.

Πέρα από τα εμβατήρια που είδαμε παραπάνω, συνήθως εκτελούνται και δύο ακόμη. Το ένα είναι ο «ΝΑΥΤΗΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ», ένα εμβατήριο του Πολεμικού Ναυτικού το οποίο γράφτηκε το 1912 σε μουσική και στίχους του Κ. Λυκόρτα το οποίο είναι αφιερωμένο στον διατελέσαντα Αρχηγό Στόλου Νχο Π. Κουντουριώτη με την εξής φράση «ΑΦΙΕΡΟΥΤΑΙ ΤΩ ΓΕΝΝΑΙΩ ΠΡΟΜΑΧΩ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΠΑΥΛΩ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ ΑΝΤΙΝΑΥΑΡΧΩ».

Το άλλο εμβατήριο είναι ο «ΑΕΡΟΠΟΡΟΣ», εμβατήριο της Πολεμικής Αεροπορίας, το οποίο γράφτηκε πριν το 1937 και είναι σε στίχους του Ανχη ΜΣ ε.α. Α. Φραντζή και σε μουσική του Τχη ΜΣ ε.α. και τέως Γενικό Επιθεωρητή Στρατιωτικών Μουσικών Σ. Καίσαρη.

Επίσης υπάρχουν πολλά ακόμη εμβατήρια του Στρατού τα οποία εκτελούνται σε ειδικές περιστάσεις ή αποκλειστικά σε κάποια σώματα – όπλα και υπάρχουν και άλλα τα οποία με το πέρασμα του χρόνου έπαψαν να εκτελούνται. Κάποια από αυτά τα εμβατήρια είναι: «ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ», «ΑΠΟ ΦΛΟΓΕΣ Η ΚΡΗΤΗ», «ΓΥΡΝΟΥΜ’ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ», «Η ΘΡΑΚΗ ΜΑΣ», «Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΜΑΣ» (Γ. Φρέν), «Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΜΑΣ» (Α. Κοντού), «Η ΣΗΜΑΙΑ ΜΑΣ», «ΚΥΠΡΟΣ», «ΜΑΥΡ’ ΕΙΝ’ Η ΝΥΧΤΑ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ», «ΜΙΚΡΕ ΜΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ», «ΣΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ», «ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ», «ΤΡΕΜΠΕΣΙΝΑ», «ΓΡΑΜΜΟΣ», «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟΝ ΣΩΜΑ», «ΥΜΝΟΣ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ», «Χ ΜΕΡΑΡΧΙΑ», «ΕΛΛΑΣ Η ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ», «ΧΑΛΥΒΔΙΝΕΣ ΨΥΧΕΣ», «ΤΟ Α’ ΣΩΜΑ ΣΤΡΑΤΟΥ», «ΙΠΠΙΚΟ», «ΔΑΦΝΕΣ – ΜΥΡΤΙΕΣ», «ΕΥΕΛΠΙΣ», «1^η ΣΤΡΑΤΙΑ», «Η ΜΑΧΗ», «ΛΕΥΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ», «ΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ», «ΡΙΜΙΝΙ» και πολλά άλλα.

Μπορεί κανείς μέσω διαδικτύου να αναζητήσει και να ακούσει διάφορα εμβατήρια, άλλα γνωστότερα, άλλα όχι, άλλα πιο εύηχα στα αυτιά μας , άλλα λιγότερο, αλλά όλα γραμμένα για να εξυπηρετήσουν τον λόγο ύπαρξής τους, την τόνωση του εθνικού φρονήματος των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας.

ΣΗΜ.: 1. Τα παραπάνω εμβατήρια που αναλύθηκαν, συμπεριλαμβάνονται στην Πάγια Διαταγή περί Στρατιωτικών Εμβατηρίων του Στρατού Ξηράς. 2. Το συγκεκριμένο άρθρο αναφέρεται αποκλειστικά στα εμβατήρια που χρησιμοποιεί ο Στρατός Ξηράς.

Άρθρο του
Παναγιώτη Φ. Ντιντή
ΜΟΥΣΙΚΟΥ
Πτυχιούχου Ανώτερων Θεωρητικών &  Ενοργάνωσης Πνευστών Οργάνων – Διεύθυνσης Μπάντας,
Καθηγητή Μουσικής του Δημοτικού Ωδείου Μουζακίου Καρδίτσας,
Μέλους της Δημοτικής Φιλαρμονικής Τρικάλων.
e-mail: [email protected]

ΤΡΙΚΑΛΑ 23/3/2018

ΠΗΓΕΣ:

• Γενικό Επιτελείο Στρατού (Ιστοσελίδα & ΠαΔ περί Στρ. Εμβατηρίων)
• Γκίτσας Φίλιππος, Ανχης ΜΣ ε.α., πρώην Γενικός Διευθυντής Μουσικού Σώματος Στρατού
• Ζερβός Αντώνιος, Υποπλοίαρχος (Ε) ΠΝ ε.α., πρώην Γενικός Αρχιμουσικός Μουσικής Πολεμικού Ναυτικού
• Διαδίκτυο
• Προσωπικές Έρευνες