Ακόμα κι αν το παιδί αποφεύγει να μιλήσει, υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να βοηθήσουν τον γονέα να καταλάβει αν το παιδί του είναι αποδέκτης εκφοβιστικής συμπεριφοράς ή αν είναι εκείνο που εκφοβίζει.
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα πολύ σοβαρό κοινωνικό ζήτημα που προκαλεί έντονη ανησυχία.
Το bullying μπορεί να έχει τη μορφή λεκτικής, σωματικής, ψυχολογικής, κοινωνικής, συναισθηματικής, σεξουαλικής, αλλά και ηλεκτρονικής (μέσω διαδικτύου) βίας. Ως εκφοβισμός ορίζεται η συνεχής προσπάθεια επιβολής δύναμης και κυριαρχίας έναντι κάποιου άλλου. Πρόκειται για τη συστηματική και επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά και εκδήλωση ποικίλων επιβλαβών δράσεων, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η αρπαγή ή η καταστροφή προσωπικών/ πολύτιμων αντικειμένων και η βίαιη σωματική επαφή (χτυπήματα, σπρωξίματα). Επίσης, πρόκειται για μια εσκεμμένη πράξη και συνειδητή επιθυμία να πληγώσει ένας άνθρωπος έναν άλλο άνθρωπο με σκοπό να τον καταπιέσει, είτε συχνά και με μακρά διάρκεια, είτε περιστασιακά και βραχύχρονα.
Μήπως το παιδί σου είναι νταής; 7 σημάδια και τι να κάνεις
Η σχολική βία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων ψυχικής υγείας για όλους τους εμπλεκόμενους, θύτες, θύματα και παρατηρητές. Σύμφωνα με έρευνες του Ο.Η.Ε. οι μισοί σχεδόν μαθητές μεταξύ 13-18 ετών παγκοσμίως έχουν υποστεί βία από συμμαθητές τους είτε μέσα, είτε έξω από τον σχολικό χώρο, με μεγαλύτερο εκείνο το ποσοστό των μαθητών που έχουν γίνει θεατές.
Οι μορφές παραβατικότητας και οι συμπεριφορές βίας αποτελούν την “κορυφή του παγόβουνου”. Χαρακτηρίζουν νέους που έχουν ανάγκη να νιώθουν πως ανήκουν, που θέλουν να διαχωρίσουν την ταυτότητά τους από την οικογένεια για να νιώσουν μεγάλοι και αυτόνομοι, που ψάχνουν για προκλήσεις, αδρεναλίνη και συγκινήσεις, που υπάρχουν και αναπτύσσονται σε περιβάλλοντα που φυσιολογικοποιούν τη βία και δυστυχώς την αναγάγουν σε μέσο επίλυσης προβλημάτων, αποδοχής, αναγνώρισης, εντυπωσιασμού, επιβεβαίωσης, επαίνου ή/και απόκτησης like.
Πώς μπορεί ο γονέας να διακρίνει τα σημάδια όταν το παιδί του πέφτει θύμα εκφοβισμού;
Σε περιπτώσεις που τα παιδιά δεν μιλούν, υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να βοηθήσουν τον γονέα να καταλάβει πως το παιδί του ίσως είναι αποδέκτης εκφοβιστικής συμπεριφοράς.
Στέλλα Μάζη: «Η ενδοσχολική βία αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο, πολυπαραγοντικό και πολυεπίπεδο»
- Παρουσιάζει αλλαγή στη στάση του προς το σχολείο. Βρίσκει διακαιολογίες, είναι απρόθυμος ή αρνείται να πάει στο σχολείο το πρωί. Μετά από Σαββατοκύριακο ή διακοπές η άρνηση γίνεται πιο έντονη.
- Παρατηρείτε απότομη πτώση των σχολικών του επιδόσεων. Η φαινομενικά ανεξήγητη αλλαγή και μη απόδοση στα μαθήματα αποτελεί ένα σημαντικό σημάδι που οι γονείς χρειάζεται να προσέξουν. Επίσης παρουσιάζει δυσκολίες ως προς τη συγκέντρωση, αύξηση των απουσιών και σκέψεις να παρατήσει το σχολείο.
- Εμφανίζει ψυχοσωματικά συμπτώματα. Παραπονιέται για πόνους στην κοιλιά ή στο κεφάλι, έχει γαστρεντερικές διαταραχές, διαταραχές στον ύπνο, όπως εφιάλτες, αϋπνία, συχνές αφυπνίσεις μέσα στη νύχτα, ανήσυχο ύπνο.
- Παρατηρείτε κυκλοθυμική συμπεριφορά, διαταραχές στη διάθεση, απότομες εναλλαγές χαράς, λύπης και ξεσπασμάτων σε κλάματα. Βιώνει έντονα συναισθήματα μοναξιάς, άγχους, θλίψης, ντροπής. Εκφράζει θυμό για άτομα από τον περίγυρο ή και προς τον ίδιο τον εαυτό.
- Εμφανίζει αλλαγή στη συμπεριφορά, τις συνήθειες και την προσωπικότητά του. Συχνά είναι κακοδιάθετο, συνεσταλμένο ή κλαμένο. Παρουσιάζει φοβίες, αμυντικότητα, αγωνία, άγχος, αίσθημα αδυναμίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, παρορμητικές, επικίνδυνες ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Μπορεί να είναι αναίτια ευερέθιστο, νευρικό και πιο επιθετικό στο σπίτι προς τους γονείς ή τα αδέρφια, ως μορφή εκτόνωσης του θυμού. Υπάρχει μια αίσθηση ότι χάνει τον έλεγχο. Παρουσιάζει μειωμένη όρεξη για φαγητό και αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες (άρνηση πρόσληψης τροφής, κατανάλωση αλκοόλ). Δε βρίσκει ενδιαφέρον σε δραστηριότητες που προηγουμένως αγαπούσε και αντλούσε από αυτές ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Τα παιδί μικρότερης ηλικίας υπάρχει πιθανότητα να παλλινδρομήσουν κάνοντας βήματα πίσω σε δεξιότητες που ήδη έχουν κατακτήσει, όπως το να βρέχουν το κρεβάτι τους κατά τη διάρκεια της νύχτας.
- Κλείνεται στον εαυτό του, “αποσύρεται” από την οικογένεια και απομονώνεται κοινωνικά. Δεν επιθυμεί να βγει έξω από την τάξη στο διάλειμμα, δεν επιθυμεί να παίζει με φίλους, δε συναντάει τα παιδιά που μέχρι πρόσφατα θεωρούσε φίλους του, μπορεί να απομακρύνεται από τις παρέες του ή να αποφεύγει να τις συναντήσει. Προτιμάει να κάθεται κλεισμένο στο δωμάτιό του περνώντας περιόδους μοναχικότητας, απομάκρυνσης και μειωμένης επικοινωνίας με την οικογένεια.
- Φαίνεται αναστατωμένο μετά τη χρήση του διαδικτύου ή του κινητού τηλεφώνου. Είναι απρόθυμο και μυστικοπαθές να μιλήσει σχετικά με τις διαδικτυακές του δραστηριότητες.
- Φέρει διάφορες ανεξήγητες εκδορές, μελανιές ή αυτοτραυματισμούς. Εχει φθαρμένα ρούχα, σπασμένα παιχνίδια, του λείπουν πράγματα, όπως προσωπικά αντικείμενα, σχολικός εξοπλισμός ή χρήματα.
Σχολικό bullying: 5+1 τεχνικές αντιμετώπισης που αξίζει να μάθετε στο παιδί σας
Πώς μπορεί ο γονέας να διακρίνει τα σημάδια όταν το παιδί του είναι εκείνο που εκφοβίζει;
Οι ασκούντες εκφοβισμό έχουν ανάγκη να νιώθουν δυνατοί και ισχυροί, νιώθουν ανασφαλείς για την δύναμή τους και αντλούν ευχαρίστηση και ικανοποίηση με το να κακομεταχειρίζονται τους άλλους. Εχουν μάθει να επιλύουν τα προβλήματά τους με τη βία αναπαράγοντας πιθανότατα οικεία πρότυπα συμπεριφοράς και επικοινωνίας που έχουν δει. Η άγνοια κινδύνου που παρουσιάζουν το παιδιά- θύτης καλλιεργείται από την εσφαλμένη εντύπωση κοινωνικής υπεροχής και κυριαρχίας και πιθανότατα να έχει δραματικές επιπτώσεις στην ενήλική τους ζωή. Οι γονείς χρειάζεται να βρίσκονται σε εγρήγορση εάν υποπέσει στην αντίληψή τους πως:
- Εκδηλώνει προκλητικές, αντιδραστικές, επιθετικές, παραβατικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Εμπλέκεται συχνά σε καυγάδες. Αδυνατεί να ακολουθήσει τους κανόνες, όχι μόνο στα σχολικά πλαίσια, αλλά ίσως και σε κάθε άλλο πλαίσιο που διαθέτει κανόνες, όπως η οικογένεια.
- Δεν αναλαμβάνει την ευθύνη και δεν αποδέχεται τις συνέπειες των πράξεών του, παραπονιέται συνέχεια πως αδικείται ή πως τον προκάλεσε το θύμα να συμπεριφερθεί βίαια.
- Δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον για τα σχολικά δρώμενα.
- Βρίσκονται στην κατοχή του αντικείμενα (π.χ. χρήματα) άγνωστης και αδικαιολόγητης προέλευσης.
- Εμφανίζει χαμηλή αυτοεκτίμηση, νιώθει φόβο μοναξιάς και απόρριψης.
- Αναζητά την επιβεβαίωση με κοινωνικά μη αποδεκτούς τρόπους.
- Δυσκολεύεται να προσαρμοστεί ομαλά.
Η επένδυση στη δημιουργία και ενίσχυση μιας ουσιαστικής σχέσης γονέα και παιδιού, καθώς και η συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικής κοινότητας είναι μείζονος σημασίας και κρίνεται απαραίτητη όχι μόνο για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίας από τα παιδιά αλλά κυρίως διότι κανένα άτομο δε γεννιέται παραβατικό, αλλά γίνεται στην πορεία. Αυτό στο οποίο είναι απαραίτητη η πρόληψη είναι η διαδρομή προς το «γίνεται». Σαν ένας αρκετά καλός γονέας που προσπαθεί και νοιάζεται για το παιδί του χρειάζεται να:
Όταν οι γονείς αρνούνται να δεχθούν ότι το παιδί τους κάνει bullying σε άλλα παιδιά
- Καλλιεργώ καλή σχέση με το παιδί μου. Δείχνω ενδιαφέρον για την καθημερινότητά του, τις δραστηριότητες, τις δυσκολίες, τις σχέσεις, τις φιλιές, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Παραμένω ενημερωμένος για το τι συμβαίνει στη ζωή του. Δε διστάζω να ρωτήσω «Δεν φαίνεται να νιώθεις πολύ καλά τελευταία. Θέλεις να μου πεις περισσότερα γι’ αυτό;»
- Επικοινωνώ ουσιαστικά, συζητάω, ακούω με προσοχή και προτείνω λύσεις. Εμπνέω εμπιστοσύνη ώστε να δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες ώστε το παιδί μου να μοιραστεί οτιδήποτε το απασχολεί.
- Οριοθετώ και σέβομαι τα όριά του, δεν επικρίνω, δεν υποτιμάω τις ανησυχίες του, ακόμη και εάν αυτές μου φαίνονται ασήμαντες.
- Βρίσκω ποιοτικό χρόνο για σύνδεση μαζί του.
- Παρατηρώ τυχόν αλλαγές.
- Ζητάω βοήθεια.
Τέλος, ένας γονέας πρέπει να αντέχει και ας μην καταλαβαίνει, διότι το παιδί χρειάζεται ρίζες για σταθερότητα, αλλά και φτερά για να πετάξει και να ζήσει τη ζωή που θέλει.
Στέλλα Μάζη
Ψυχολόγος, MSc Ψυχολόγος της Υγείας
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια
Δημ. Μεταξά Αγγ. 15, 1ος όροφος, Γλυφάδα κιν. 6937349584
www.stellamazi.gr
[email protected]
Instagram@yourpsychologylab
