Τα έθιμα της βάπτισης από το Α στο Ω

Σημαντικός στη βάπτιση είναι ο ρόλος του αναδόχου,“ο οποίος κρεμά”, όπως έλεγαν στην Κρήτη, “το παιδί στο λαιμό του”, αναλαμβάνει δηλαδή, μαζί με τους γονείς του παιδιού, το καθήκον της χριστιανικής ανατροφής του. Στην προετοιμασία για το βάπτισμα, δεσπόζουν οι εξορκισμοί και οι τελετές της απόταξης του διαβόλου και της σύνταξης του νεοφώτιστου με το Χριστό. Ο ανάδοχος αποκηρύσσει το σατανά στραμμένος προς τη δύση, που συμβολίζει το βασίλειο του σκότους, ενώ απαγγέλλει το σύμβολο της Πίστεως στραμμένος προς την ανατολή, που συμβολίζει το Χριστό, ο οποίος είναι το αληθινό φως.

Βάπτισμα
Το Μυστήριο του Βαπτίσματος αποτελεί την είσοδο του ανθρώπου στην Εκκλησία. Με το βάπτισμα το νήπιο αποκαθαίρεται από το προπατορικό και κάθε προσωπικό αμάρτημα μέσω του νερού, το οποίο συμβολίζει το αίμα του Ιησού Χριστού. Η βύθιση στο νερό συμβολίζει την είσοδο του πιστού στην Εκκλησία. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια κοινή πρακτική ήταν η βάπτιση σε ώριμη ηλικία, αφού προηγουμένως γινόταν η κατήχηση, η διδασκαλία δηλαδή των αρχών της χριστιανικής πίστης. Αργότερα, λόγω του μεγάλου ποσοστού παιδικής θνησιμότητας, υιοθετήθηκε ο νηπιοβαπτισμός και αντί του βαπτιζόμενου βρέφους στην ομολογία πίστης προβαίνει ο νονός, συμβολή του οποίου είναι η ύστερη κατήχηση του νέου μέλους της Εκκλησίας.

Γονείς
Σε πάρα πολλά σημεία της Ελλάδας, η βάπτιση γινόταν χωρίς την παρουσία των γονιών του παιδιού, οι οποίοι περίμεναν στο σπίτι τη χαρμόσυνη αναγγελία του ονόματος. Συνήθως η γιαγιά του μωρού, κυρίως η μητέρα του γαμπρού, ή η μαμή πήγαιναν το μωρό στην εκκλησία. Μόλις ο νονός ή η νονά έλεγε το όνομα του μωρού, όλοι οι πιτσιρικάδες του χωριού έτρεχαν στα σοκάκια για να πουν στους γονείς το όνομα. Ο πρώτος που έφτανε στους γονείς έπαιρνε καλό φιλοδώρημα σε χρήματα της εποχής. Οι υπόλοιποι δέχονταν κεράσματα (καραμέλες, καρύδια, κάστανα, χαλβά ή λουκούμια). Όσο τα παιδιά έτρεχαν, από την εκκλησία ξεκινούσε μια πομπή με τους υπόλοιπους καλεσμένους. Επικεφαλής ήταν ο ιερέας και ακολουθούσε ο νονός ή η νονά με το βαφτισμένο μωρό. Με την άφιξη της πομπής η μητέρα παραλάμβανε από το νονό ή τη νονά το μωρό της, αφού πρώτα φιλούσε το χέρι του ιερέα κι έκανε τρεις μετάνοιες μπροστά τους. Ακολουθούσαν κεράσματα της εποχής, που ήταν συνήθως περιποιημένες πίτες, τα γνωστά “μπουρέκια”.

Δεισιδαιμονίες
Κατά την παράδοση, μετά τη βάπτιση, η μητέρα δεν έπρεπε να ξεπλύνει το παιδί από το λάδι. Εξαίρεση αποτελούσε φυσικά η τοπική πλύση για λόγους υγιεινής. Μετά από τρεις ημέρες, η μητέρα μπορούσε να πλύνει το βρέφος, αλλά έπρεπε να κρατήσει το νερό, το οποίο θα πετούσε είτε στη θάλασσα, είτε σε απάτητο χώμα. Σε κάποια μέρη το χρησιμοποιούσαν, για να ποτίσουν λουλούδια ή φυτά.
Στη Μικρά Ασία και στη Ρόδο, τρεις μέρες μετά τη βάπτιση, στο σπίτι του νεοφώτιστου γινόταν ένα γλέντι μόνο για τις γυναίκες, όπου η νονά έβγαζε το λάδι από το μωρό. Κατά τη διάρκεια του “ξελαδώματος” η νονά έβαζε ένα αυγό στο νερό, για να είναι ατελείωτες οι μέρες του μωρού, όπως και το αυγό δεν είχε αρχή και τέλος. Οι υπόλοιπες γυναίκες έριχναν μέσα στη σκάφη του μωρού χρήματα, για να είναι αγαπητό όπως το χρήμα, λέγοντας η καθεμιά τις ευχές της. Κάποια έθιμα απαιτούσαν το παιδί να μην κουρευτεί μέχρι τη βάπτισή του. Ακόμα και τα νύχια του που κόβονταν πριν τη βάπτιση, έπρεπε να φυλαχτούν και να ριχτούν στην κολυμπήθρα.

Ελαιόλαδο
Στο βάπτισμα, λίγο πριν την τριπλή κατάδυση και ανάδυση από το νερό, ο βαπτιζόμενος αλείφεται με λάδι από τον ιερέα σε ορισμένα μέλη του σώματος και από το νονό ή τη νονά σε όλο το σώμα. Το λάδι, που συγκρατεί και μεταφέρει τη φώτιση στο βαπτιζόμενο, είναι και το βασικό υλικό για την παρασκευή του Άγιου Μύρου, με το οποίο ο ιερέας χρίζει το νεοφώτιστο, για να του μεταδώσει τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Η βαθύτερη σημασία της άλειψης με λάδι κατά τη στιγμή της βάπτισης, είναι να τονιστεί η έννοια του αγώνα του βαπτιζόμενου μετά το βάπτισμα. Επιπλέον, σημαίνει το έλεος και τη χάρη του Θεού, καθώς και τη δύναμη που λαμβάνει ο νεοφώτιστος ενόψει των πνευματικών αγώνων για την τελείωσή του. Η επάλειψη ολόκληρου του σώματος συμβολίζει την ανάπλαση και την αναδημιουργία του ανθρώπου μέσω του βαπτίσματος.

Ζάχαρη
Η βάφτιση ήταν πάντα μια γλυκιά αφορμή για άφθονη κατανάλωση ζάχαρης από μικρούς, αλλά και από μεγάλους… Αμυγδαλωτά πασπαλισμένα με άχνη, κουλούρες στολισμένες με ζαχαρωτά, ζαχαρωμένοι ξηροί καρποί, καραμέλες, σιμιγδαλένιος χαλβάς, γλυκές κολοκυθόπιτες, λουκούμια, λουκουμάδες, ζαχαρωμένα λουλούδια, γλυκά του κουταλιού, μπακλαβάδες, δίπλες, παστέλια, παξιμάδια σκεπασμένα με κοπανιστή ζάχαρη και βέβαια γλυκά κουφέτα…
Στη Χίο, μετά τη λήξη του μυστηρίου, αν γινόταν στην εκκλησία, όλος ο κόσμος μαζί με τον παπά, το ψάλτη και τους γονείς συνόδευαν το νεοφώτιστο στο σπίτι, όπου γινόταν το “γλυκό κέρασμα”. Πρώτα η σουμάδα, μετά το λικέρ με σοκολατάκια και κουφέτα, μετά τα γλυκά και τα κοπανισμένα στραγάλια με τη ζάχαρη για τους γέρους… Και όλα αυτά μαζί με μπόλικο ρακί.

Ημερομηνία
Το μυστήριο γινόταν σχεδόν πάντα Κυριακή, μετά τη Θεία Λειτουργία και το παρακολουθούσαν όλοι οι εκκλησιαζόμενοι. Σε πολλά χωριά της Πίνδου, πριν χρονίσει το μωρό και πριν ακόμα περπατήσει, αποφάσιζαν για τη βάφτισή του. Η ειδοποίηση του νονού ήταν μέσα στις πρώτες φροντίδες, για να ετοιμαστεί και να καθοριστεί και η ημερομηνία.
Στη Ρόδο συνήθιζαν κάποτε να βαπτίζουν τα μωρά όταν ήταν δεκαπέντε περίπου ημερών και άλλοτε όταν ήταν δύο ή τριών μηνών. Την Τετάρτη πριν τη βάπτιση οι γιαγιάδες του καλούσαν τους συγγενείς και φίλους της οικογένειας δίνοντάς τους ψωμί.
Στην Κάρπαθο τα παλαιότερα χρόνια το παιδί βαπτιζόταν στις 8 ημέρες από την γέννησή του. Τώρα μεσολαβεί ένα άλλο έθιμο, περισσότερο στη κάτω Κάρπαθο, “τα εφτά”. Μετά δηλαδή από 7 ημέρες από τη γέννηση του παιδιού και χωρίς ιδιαίτερη πρόσκληση, οι συγγενείς του νεογέννητου μαζεύονται στο σπίτι του και παίρνουν μέρος στην τελετή των εφτά ημερών. Γυναίκες και κορίτσια τυλίγουν το παιδί μέσα σε μεταξωτές κουβέρτες και κάνοντας ένα είδος κούνιας κρατώντας τες με τα χέρια, κουνούν το μωρό και τραγουδούν διάφορα τραγούδια στο σκοπό του νανουρίσματος. Μετά από τις ευχές οι συγγενείς τρώνεαλευρά (ένα είδος πηκτού χυλού με μέλι και βούτυρο) και στη συνέχεια ντύνουν το παιδί φορώντας του, αν είναι αγόρι ένα πουκάμισο του πατέρα ή αν είναι κορίτσι ένα εσώρουχο της μητέρας. Μετά βάζουν το παιδί πάνω σε ένα μεγάλο τραπέζι και πετάνε πάνω σ’ αυτό τα διάφορα δώρα που προσφέρουν οι συγγενείς, ενώ βάζουν πάνω στο παιδί χρυσά ρολόγια, βραχιόλια και κολαΐνες (χρυσά νομίσματα με θηλειές δεμένα το ένα κοντά στο άλλο).

Θεία Κοινωνία
Παλαιότερα, ο νονός ή η νονά συνόδευαν τους γονείς και το νεοφώτιστο στην εκκλησία, όπου το μωρό ντυμένο με τα βαπτιστικά του κοινωνούσε τρεις συνεχόμενες Κυριακές μετά τη Βάπτιση. Οι γονείς έφερναν μαζί και τη λαμπάδα του παιδιού, την οποία κάθε φορά άναβαν για όση ώρα βρίσκονταν στην εκκλησία. Την τρίτη φορά έβγαζαν το στολισμό από το κερί, γιατί έπρεπε να αφήσουν τη λαμπάδα στην εκκλησία.

Ιερό Μυστήριο
Στην κυρίως τελετή της βάπτισης τα βασικότερα σημεία είναι: ο καθαγιασμός του νερού, η επάλειψη του βαπτιζομένου με λάδι, η τριπλή κατάδυση στο νερό, το χρίσμα, η τριχοκουρία, η ένδυση και ο κύκλος γύρω από την κολυμπήθρα. Η τελετή στο σύνολό της, καθώς και τα υλικά που χρησιμοποιούνται, κρύβουν βαθύτατους συμβολισμούς! Το νερό αποτελεί το βασικό στοιχείο του βαπτίσματος. Η τριπλή βύθιση στο νερό στο όνομα της Αγίας Τριάδος σημαίνει τη συμμετοχή του στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Το νερό γίνεται μέσο ψυχικού καθαρμού, «λουτρόν παλιγγενεσίας», μέσα στο οποίο θάπτεται ο παλαιός άνθρωπος και από το οποίο εξέρχεται αναγεννημένος ο νέος άνθρωπος, ο χριστιανός. Ο σταυρός που δίνεται στο νεοφώτιστο είναι η σφραγίδα του Χριστού και συμβολίζει το πνεύμα της θυσίας και της αυταπάρνησης, που συνεπάγεται η αποδοχή της χριστιανικής ζωής. Η λαμπάδα είναι σύμβολο του φωτός του Χριστού, το οποίο στο εξής ο νεοφώτιστος θα πρέπει να σκορπίζει στον κόσμο με την παρουσία και τη ζωή του. Τέλος, η τριχοκουρία (κόψιμο των μαλλιών) σημαίνει, ότι πλέον ο νεοφώτιστος ανήκει στο Θεό, είναι αφιερωμένος σ’ Αυτόν. Παραδοσιακά, τα μαλλιά των μωρών δεν έπρεπε να κοπούν πριν τη βάπτισή τους.

Κουμπάρος
Στο νομό Πέλλας, όταν το μωρό γινόταν σαράντα ημερών, ο πατέρας ρωτούσε τον κουμπάρο, αν ήθελε να βαπτίσει το μωρό. Για να τον καλέσουν, έπαιρναν μια λαμπάδα και μια πετσέτα και πήγαιναν να του πουν ποια μέρα θα γινόταν η βάφτιση. Την ημέρα της βάπτισης ο κουμπάρος έφερνε στην εκκλησία δύο κουβάδες ζεστό νερό. Το μωρό ερχόταν με κάποιον συγγενή και εκεί το έπαιρνε ο κουμπάρος, αφού του έδινε λεφτά. Η μητέρα δεν πήγαινε στην εκκλησία. Την ώρα της βάπτισης όλοι έριχναν λεφτά στη κολυμπήθρα. Ο κουμπάρος έλεγε το όνομα του παιδιού, που δεν το ήξερε κανείς, και τα παιδιά έτρεχαν στη μητέρα για να της το πουν. Σ’ όποιο παιδί έφτανε πρώτο η μητέρα του έδινε περισσότερα λεφτά από τ’ άλλα. Μετά το τέλος της βάπτισης οι καλεσμένοι σήκωναν τον κουμπάρο ψηλά και φώναζαν “άξιος” και οι συγγενείς, αντί για μπομπονιέρες, μοίραζαν λεφτά και σταυρουδάκια. Ο κουμπάρος έφερνε το μωρό στο σπίτι και η μητέρα γονάτιζε τρεις φορές και του φιλούσε το χέρι για να το πάρει. Όταν έφευγε από το σπίτι ο κουμπάρος, πήγαινε απ’ την κούνια του μωρού, το φιλούσε και του έριχνε λεφτά.
Στα περισσότερα μέρη, για το πρωτότοκο παιδί νονός ήταν πάντοτε ο κουμπάρος που είχε στεφανώσει το ανδρόγυνο. Γι’ αυτό και στη Χίο στο τραπέζι του γάμου λεγόταν το ακόλουθο τετράστιχο: “Κουμπάρε που στεφάνωσες, κι έσμιξες το ζευγάρι, να σ’ αξιώσει ο Θεός, να βάλεις και το λάδι.”

Λευκά ρούχα
Ο νονός σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας αγόραζε λευκά ενδύματα για το μωρό που θα βάπτιζε. Τα λευκά ρούχα, που ονομάζονταν και «εμφώτεια» ή «φωτίκια», συμβόλιζαν τη λαμπρότητα της ψυχής, τον εσωτερικό φωτισμό, το φως και το κάλλος του Χριστού, που ενδύθηκε ο νεοφώτιστος. Το λευκό συμβόλιζε επίσης την καθαρότητα και τη φωτεινότητα της ψυχής του βαπτισθέντος.

Μαρτυρικά
Στο νησί της Λέσβου τα βαφτίσια ήταν πάντα ένα χαρμόσυνο γεγονός για τους γονείς του παιδιού και τους συγγενείς και συνήθως γιορταζόταν με φαγοπότι και ολονύχτιο γλέντι. Όταν τελείωνε η τελετή της βάφτισης, ο νονός στην αυλή της εκκλησίας γέμιζε τις χούφτες του με νομίσματα και τα σκόρπιζε στον αέρα, για να τα πάρουν τα συγκεντρωμένα παιδιά. Αν το νεοφώτιστο είχε μεγαλύτερα αδέρφια, τους έδινε το δικό τους νόμισμα στο χέρι. Η κίνηση αυτή γινόταν για τη“μαρτυρία”. Σήμερα τη θέση των νομισμάτων έχουν πάρει τα σταυρουδάκια που δίνονται στον κόσμο, τα γνωστά “μαρτυρικά”. Στις μέρες μας, μετά το τέλος της βάφτισης, οι γονείς μοιράζουν στους καλεσμένους κάποιο γλυκό, συνήθως αμυγδαλωτά. Οι μπομπονιέρες έχουν προηγηθεί με το κάλεσμα.

Νονός
Κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο νονός, που θεωρείται ο πνευματικός πατέρας του παιδιού, δεν επιτρέπεται να βαφτίσει παιδιά διαφορετικού φύλου. Ταυτόχρονα, η εκκλησία μας απαγορεύει την τέλεση γάμου σε ένα ζευγάρι, το οποίο είχε τον ίδιο νονό. Στο παρελθόν ο ρόλος του νονού ήταν ουσιαστικός και οπωσδήποτε δεν περιοριζόταν στο να αγοράσει κάποια δώρα στο παιδί στις γιορτές. Ο νονός αναλάμβανε την υποχρέωση να κατηχήσει το παιδάκι, όταν αυτό άρχιζε να καταλαβαίνει, στη χριστιανική πίστη και ζωή.

Ξεροτήγανα
Η συνταγή για τα ξεροτήγανα συνδυάζει τα κύρια παραδοσιακά προϊόντα της κρητικής κουζίνας: μέλι, πορτοκάλι, ελαιόλαδο. Βυζαντινής καταγωγής, αυτό το γλύκισμα προσφερόταν και προσφέρεται σε βαπτίσεις, αλλά και γάμους.
Υλικά:
2 φλιτζάνια του τσαγιού αλεύρι
1 κουταλάκι αλάτι
1,5 φλιτζάνι ελαιόλαδο
0,5 φλιτζάνι χυμός πορτοκαλιού
3 κουταλιές της σούπας νερό
0,5 φλιτζάνι λάδι
1 φλιτζάνι ζάχαρη
Τριμμένα καρύδια
Κανέλα σε σκόνη και ολόκληρη
Σουσάμι
Δύο μοσχοκάρφια
Εκτέλεση:
Σε μια γαβάθα ανακατεύουμε το αλεύρι, το αλάτι, το χυμό του πορτοκαλιού, δύο κουταλιές λαδιού και το νερό, μέχρι να έχουμε μια σφιχτή ζύμη. Σκεπάζουμε και αφήνουμε το μείγμα να ξεκουραστεί για μια ώρα. Στη συνέχεια, απλώνουμε τη ζύμη σε στρώσεις λεπτές σα χαρτί, πάνω σ’ ένα τραπέζι αλευρωμένο από πριν και κόβουμε φέτες περίπου 10Χ15 εκατοστών. Βάζουμε το υπόλοιπο λάδι να ζεσταθεί και μόλις κάψει, ρίχνουμε σ’ αυτό μία – μία τις φέτες. Παίρνουν έτσι διάφορα σχήματα. Τις βγάζουμε, μόλις ροδίσουν ελαφρά. Τέλος, απλώνουμε τις φέτες της ζύμης σε μια πιατέλα με απορροφητικό χαρτί, για να ρουφήξει το λάδι και τις περιχύνουμε με το σιρόπι (για το σιρόπι: βάζουμε σε μια κατσαρόλα το μέλι, τη ζάχαρη, το φλιτζάνι νερό, ένα κομμάτι κανέλα και 2 μοσχοκάρφια. Αφαιρούμε τον αφρό που βγαίνει στο βράσιμο), τα καρύδια, το σουσάμι και τη σκόνη κανέλας.

πηγή : yeskid.gr