Πώς ήταν ένα βυζαντινό σπίτι; Τι έτρωγαν οι Βυζαντινοί; Πώς περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους; Πήγαιναν όλα τα παιδιά σχολείο; Τι συνέβαινε στα βυζαντινά κάστρα; Πώς κυλούσε ο χρόνος στα μοναστήρια; Τι φορούσαν οι αυτοκράτορες; Τι μαστόρευαν οι τεχνίτες στα εργαστήριά τους και τι ψώνιζαν οι νοικοκυρές στις πολύβουες αγορές; Τρεις… ιπτάμενοι φίλοι, η Βάγια, ο Αστέρης και ο Γκάρι, σας προσκαλούν σε «Μια βόλτα στα βυζαντινά χρόνια», για να λύσετε μαζί τους αυτές και άλλες πολλές απορίες σας! Το κυρίως κείμενο συνοδεύεται από εκπαιδευτικές δραστηριότητες, δομημένες σε ατομικά φύλλα εργασίας, που συνδυάζουν την εμπέδωση της γνώσης με την ψυχαγωγία και τη δημιουργική έκφραση κάθε παιδιού.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων
Το «Μια βόλτα στα βυζαντινά χρόνια» είναι το πρώτο βιβλίο της σειράς «Με ξεναγό την Ιστορία». Σκοπός της είναι να τα παρασύρει σ’ ένα ευφάνταστο ταξίδι σε διάφορες ιστορικές περιόδους, για να τους γνωρίσει με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό την καθημερινή ζωή των ανθρώπων που έζησαν τότε. Δύο συνομήλικοί τους ήρωες, η Βάγια και ο Αστέρης, αναλαμβάνουν την ξενάγηση: «πετούν» από εποχή σε εποχή πάνω στη ράχη του Γκάρι, ενός χαρισματικού γαϊδαράκου, σχολιάζοντας όσα θαυμαστά βλέπουν να διαδραματίζονται γύρω τους. Η κατοικία, η οικογένεια, η μόρφωση, η διατροφή, η επιβίωση μέσα από τις καθημερινές ασχολίες και τα επαγγέλματα, η κοινωνικοποίηση, η θρησκεία και η λατρεία, η άμυνα ενάντια στους εχθρούς, η διοίκηση, η ψυχαγωγία, οι τέχνες και ο πολιτισμός κάθε ιστορικής περιόδου είναι οι βασικοί σταθμοί κάθε ταξιδιού. Τα παιδιά μπορούν να μοιραστούν τις περιπέτειες των τριών ηρώων παρέα με τους νηπιαγωγούς και τους δασκάλους τους, αλλά και με όποιον άλλο ενήλικο το θελήσει. Εισβάλλοντας κάθε φορά και σε μια διαφορετική «εικόνα εποχής», γίνονται τμήμα της, ανακαλύπτουν τη γνώση που εμπεριέχει, αναπτύσσουν διάλογο για ό,τι τους κάνει εντύπωση, αναρωτιούνται, συσχετίζουν, συγκρίνουν με το σήμερα, κατανοούν, επαληθεύουν, ψυχαγωγούνται, κοινωνικοποιούνται. Κάθε βιβλίο της σειράς συνοδεύεται από εκπαιδευτικές δραστηριότητες, δομημένες σε ατομικά φύλλα εργασίας. Η εμπέδωση της γνώσης επιδιώκεται μέσα από την ενεργητική συμμετοχή κάθε παιδιού, με τρόπο παιγνιώδη και συμβατό με την ηλικία του, καθώς και με τις ιδιαίτερες ανάγκες και δυνατότητές του.
“Σκοτεινό” είναι ό,τι δεν γνωρίζουμε”, μας εξομολογείται η συγγραφέας Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου. “Και ό,τι δεν γνωρίζουμε, συχνά, δεν το αγαπάμε, ενώ το αξίζει. Το γιατί δεν το γνωρίζουμε, είναι μία πολύ μεγάλη συζήτηση και υπάρχουν εξαιρετικοί επιστήμονες και διανοούμενοι που μπορούν να μας διαφωτίσουν σχετικά. Θα αναφέρω απλώς την κυρία Αρβελέρ.
Κι όσο για τους λόγους που διάλεξε την ενασχόληση με αυτό το δύσκολο και θα έλεγα αντιεμπορικό θέμα, αυτήν την ιστορική περίοδο, είναι ξεκάθαρη: “Προσωπικά, από παιδί με ενδιέφερε το Βυζάντιο. Ίσως η καταγωγή μου από τον Πόντο και την Κρήτη και οι ιστορίες που άκουγα από τους πρόσφυγες συγγενείς μου να έπαιξαν ρόλο. Στο σχολείο, ως μαθήτρια, το Βυζάντιο με τον τρόπο που το διδαχτήκαμε (ή μάλλον δεν το διδαχτήκαμε τελικά…) με δυσκόλεψε πολύ, όπως σημείωσα και στον πρόλογο του βιβλίου μου “Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη”, που απευθύνεται στα μεγαλύτερα παιδιά (εκδόσεις Πατάκη). Τα τρία παιδικά βιβλία που έγραψα και σχετίζονται με το Βυζάντιο (το τρίτο είναι “Το Αλφαβητάρι της Αγίας Σοφίας” από τις εκδόσεις Ακρίτας) είναι η δική μου πρόταση στο πώς θα ήθελα να διδαχτώ το Βυζάντιο στο σχολείο και όχι μόνο. Αλλά είναι και η έκφραση και το καταστάλαγμα των προσωπικών βιωμάτων που απέκτησα εδώ και 10 χρόνια, καθώς έχω συνδέσει τη ζωή μου με έναν άνθρωπο που γεννήθηκε, μεγάλωσε και συνεχώς επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη και βέβαια και με την οικογένειά του. Από τον ίδιο αλλά και από τους γονείς του, που δίδαξαν στα ομογενειακά σχολεία της Πόλης για 40 και πλέον χρόνια, χρόνια πολύ δύσκολα για τον Ελληνισμό εκεί, από το ήθος, την αλήθεια και την αγάπη τους εμπνεύστηκα και θέλησα να προσφέρω κι εγώ ένα μικρό λιθαράκι στη γνώση και στη μνήμη αυτής της ιστορικής περιόδου.”
Η Ιστορία που σε πολλούς μαθητές φαντάζει ως ένα ακόμα βαρετό μάθημα. Γενιές Ελλήνων μαθητών μεγάλωσαν με την περίφημη αποστήθιση στις δέσμες, με τη βασιλεύουσα παπαγαλία ημερομηνιών να δίνει το στίγμα και τους βαθμούς στον έλεγχο. Αλλά η γνώση δεν είναι ακριβώς αυτό.
“Θα έλεγα ότι τα σχολικά βιβλία της ιστορίας συχνά μπερδεύουν και αποπροσανατολίζουν τα παιδιά και δύσκολα τα προσελκύουν στο να γνωρίσουν και να αγαπήσουν την Ιστορία. Όμως η Ιστορία δεν είναι απλή παράθεση γεγονότων και απομνημόνευση, ή έστω δεν είναι μόνο αυτό. Η Ιστορία είναι η Επικοινωνία μας με το παρελθόν μας, τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο. Κι η Επικοινωνία είναι Αλληλεπίδραση. Στα βιβλία μου προσπάθησα να υπηρετήσω αυτήν την Αλληλεπίδραση, που με την ενθάρρυνση και των ενηλίκων (εκπαιδευτικών, γονέων, κ.ά.), μπορεί να μετατρέψει για τα παιδιά όλων των ηλικιών το μάθημα της Ιστορίας σε Βίωμα. Γι’ αυτό και πρότεινα μία σύνθεση λογοτεχνικής αφήγησης, γνώσεων και δραστηριοτήτων. Η καλύτερη ανταμοιβή για μένα είναι να ακούω από τα παιδιά την ερώτηση: “κυρία, δεν μπορείτε να τους πείτε να κάνουμε το δικό σας βιβλίο στο μάθημα της ιστορίας;”, καταλήγει η συγγραφέας.
Η εικονογράφηση της Λέλας Στρούτση εξαιρετικά πετυχημένη σε ένα θέμα κι έναν κόσμο που δεν εικονογραφούνται εύκολα. Τα χρώματά της γίνονται πολύτιμος σύμμαχος του κειμένου αλλά και του αναγνώστη. Κατά την γνώμη μας, ο υπολογιστής δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να αντικαταστήσει τον δάσκαλο και το βιβλίο. Ο δάσκαλος παίζει και πρέπει να παίζει κεντρικό ρόλο, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες. Χρησιμοποιεί ως κύριο εργαλείο το λόγο, που κινητοποιεί την φαντασία. Επίσης, ο ρόλος του βιβλίου είναι σημαντικός. Αποτελεί τη βάση, όπου μπορεί να ανατρέξει ο μαθητής κάθε στιγμή. Μεταφέρεται και ξεφυλλίζεται εύκολα. Εξάλλου, σε ένα τέτοιο μαθητοκεντρικό μαθησιακό περιβάλλον, ο ρόλος του εκπαιδευτικού αλλάζει και από απλός «αναμεταδότης» γνώσεων και «αυθεντία» γίνεται συνεργάτης και σύμβουλος του μαθητή.
Τέτοια ποιοτικά βιβλία θα μας ξεναγήσουν σε όλο το φάσμα της ιδιωτικής, δημόσιας και πολιτικοκοινωνικής ζωής των βυζαντινών χρόνων. Θα μας γνωρίσουν με τη σειρά, το βυζαντινό σπίτι, τις συνήθειες και τη θέση των γυναικών και των παιδιών, το σχολείο, την θαυμαστή κουζίνα τους, τις αγροτικές εργασίες, τις χειμερινές ασχολίες, τη βυζαντινή αγορά, τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, τους στρατιώτες, το λιμάνι, το βυζαντινό παλάτι, τις διασκεδάσεις και τις συνήθειες των πολιτών του Βυζαντίου.
Κάπως έτσι φωτίζονται στο νου του μικρού παιδιού δεκάδες σημεία της ζωής μιας ιστορικής περιόδου σαν κι αυτή αλλά και δημιουργούνται εναύσματα για περαιτέρω αναζήτηση, διάλογο και γνώση. Μιας ιστορικής περιόδου θολής, δύσκολης, ίσως σκοτεινής για τους περισσότερους Έλληνες.
