Στα Τρίκαλα στα δυο στενά

Η γενέτειρα του Βασίλη Τσιτσάνη, η πόλη του Ληθαίου ποταμού, με τους ποδηλατόδρομους, το σπουδαίο ιστορικό παρελθόν και ένα ενδιαφέρον ψηφιακό παρόν, ενδείκνυται για μια αναζωογονητική ανοιξιάτικη εκδρομή.

Αναδημοσίευση από kathimerini.gr, συντάκτης Ελευθερία Βαλαβάνου

«Κλιάφα». Παντού. Σε όποιο περίπτερο της πόλης κι αν πέσει το μάτι μου, το πλαϊνό μέρος των ψυγείων έχει αυτή την επωνυμία. Για κάποιον ανεξήγητο λόγο, δεν τυχαίνει ούτε μία φορά να παρατηρήσω κάποια άλλη φίρμα στα ψυγεία των περιπτέρων. «Κλιάφα», «Κλιάφα» και πάλι «Κλιάφα». Ωρες ώρες το μυαλό έχει λόγο που κολλάει σε κάτι, κι ας μην καταλαβαίνουμε αμέσως το γιατί. Η επιχείρηση «Κλιάφα» είναι… θεσμός στην πόλη των Τρικάλων, όπως εξηγεί πολύ παραστατικά η Μαρούλα, αφού πρώτα μου συστήνεται. «Εγώ είμαι νύφη Κλιάφα», το γένος Μάτη. «Παντρεύτηκα τον Κώστα, γιο του ιδρυτή της επιχείρησης, Θεόδωρου Κλιάφα».

Βλάχος, μέλος κτηνοτροφικής οικογένειας και απόφοιτος της Εμπορικής Σχολής Βόλου, ο Θεόδωρος αντιλήφθηκε την ανάγκη των τυροκόμων να ψύχουν τα τυριά τους και το 1926 ίδρυσε μια εταιρεία με ψυκτικούς θαλάμους που νοικιάζονταν σε τυροπαραγωγούς. Τότε η εταιρεία πουλούσε παγοκολόνες και παρασκεύαζε αναψυκτικά, δραστηριότητα που συνεχίζεται έως τις μέρες μας. Βυσσινάδες, γκαζόζες, πορτοκαλάδες, νέκταρ, τσάι παράγονται μέχρι σήμερα στο νέο εργοστάσιο, λίγο έξω από την πόλη.

Ο παλιός βιομηχανικός χώρος, στη συμβολή των οδών Ομήρου και Θεμιστοκλέους, όπου συναντιόμαστε με τη Μαρούλα, στεγάζει πλέον το Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού Κλιάφα, δηλαδή ένα μουσείο με διάφορων ειδών εκθέματα, όπως είναι τα βιβλιάρια εργατών και το παλιό μηχανοστάσιο. Η πιο πρωτότυπη απ’ όλες τις αίθουσες, πάντως, είναι εκείνη με τα πώματα: «7up», «Dr Pepper», «Tiga Col», πλήθος από καπάκια κάθε ύφους, με ευδιάκριτες ονομασίες ή με κρυπτογραφημένα brand names (ένα μονόγραμμα, το σχέδιο από ένα ποτήρι κρασί) γεμίζουν τους τοίχους.

Η επίσκεψη στο παλιό παγοποιείο Κλιάφα, που είναι συνώνυμη με βουτιά στο παρελθόν, επιστρέφουμε στη σύγχρονη πραγματικότητα των Τρικάλων, η οποία ομολογουμένως είναι αρκετά διαφορετική. Αμέτρητες οι καφετέριες στον κεντρικότερο δρόμο της πόλης, την οδό Ασκληπιού (φέρει το όνομα του θεού της Ιατρικής, που καταγόταν από την αρχαία Τρίκκη, πάνω στην οποία είναι χτισμένη η σύγχρονη πόλη). Απειρα είναι και τα ποδήλατα που κυκλοφορούν στο κέντρο. Δεν νομίζω ότι έχω ξαναδεί πόλη με τόσα ποδήλατα, με αναβάτες κάθε ηλικίας, αγόρια, κορίτσια, παππούδες, νοικοκυρές με ψώνια στο καλάθι, καλοντυμένους, κακοντυμένους, με τακούνια ή με φόρμες.

Ποδηλατάδα στον «δρόμο με τις ομπρέλες», την κεντρική οδό Απόλλωνος. (Φωτογραφία: ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΟΥΡΗΣ)

Λόγω επίπεδου εδάφους, τα Τρίκαλα ήταν ανέκαθεν ποδηλατούπολη: πλέον διαθέτουν και ποδηλατόδρομους. Στα info points του δήμου μπορεί ο καθένας να παραλάβει δωρεάν (αφήνοντας μια ταυτότητα) ένα ποδήλατο για τρεις ώρες και να κάνει μια βόλτα.

Τα Τρίκαλα έχουν την τύχη να διατρέχονται από ποτάμια, που τους προσδίδουν πολλή ομορφιά. Η κυριότερη υδάτινη αρτηρία τους είναι ο Ληθαίος ποταμός (ο γιος της Λήθης, που, όταν τον διάβαιναν οι νεκροί, ξεχνούσαν τον Επάνω Κόσμο), ο οποίος περνάει από το κέντρο της πόλης χωρίζοντάς τη στα δύο.

Βόλτα με καγιάκ στα νερά του Ληθαίου. (Φωτογραφία: ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΟΥΡΗΣ)

Από τη μία μεριά βρίσκεται ο λόφος του Προφήτη Ηλία, το Κάστρο, τo Ρολόι, η χριστιανική συνοικία Βαρούσι με τα παραδοσιακά σπίτια με τα σαχνισιά, η πιάτσα των Μανάβικων με παραταγμένες τη μία μετά την άλλη τις ταβέρνες και η Κεντρική Πλατεία. Και από την άλλη μεριά είναι το Κουρσούμ Τζαμί του 16ου αιώνα (γνωστό και ως τέμενος του Οσμάν Σαχ, Οθωμανού διοικητή στο Σαντζάκι της Θεσσαλίας), οι παλιές φυλακές, το συγκρότημα του Μύλου Ματσόπουλου (βιομηχανικό μνημείο του 1884, εντός του οποίου κατασκευάστηκε το πρώτο μακαρονοποιείο της Ελλάδας και τα Χριστούγεννα μετατρέπεται στον διάσημο Μύλο των Ξωτικών) και βέβαια ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Τρικάλων (άνοιξε στα τέλη του 19ου αιώνα).

Κάνοντας μια βόλτα δίπλα στο κτίριο του σταθμού, βλέπουμε και ένα τμήμα παροπλισμένης αμαξοστοιχίας του τρένου που έκανε τη διαδρομή Παλαιοφάρσαλα-Καλαμπάκα και σήμερα στεγάζει τα γραφεία του Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμων Τρικάλων. Ναι, μέσα στο τρενάκι έχουν τα γραφεία τους οι Τρικαλινοί φίλοι των σιδηροδρόμων – ξεκλειδώνουν μάλιστα το βαγόνι για χάρη μας και μας αφήνουν να μπούμε και να βιώσουμε την περίεργη αίσθηση που προκαλεί στον επιβάτη ένα σταθμευμένο στην πρασινάδα, ακίνητο τρένο, που δεν θα ξαναταξιδέψει ποτέ.

Βόλτες και Τσιτσάνης

Σημείο αναφοράς για κάθε ταξιδιώτη των Τρικάλων είναι τα Μανάβικα, «το όριο ανάμεσα στην αρχαία Τρίκκη και τη μεσαιωνική πόλη», μια γειτονιά που τον 19ο αιώνα αναπτύχθηκε ως εμπορική περιοχή, όπως μας λέει ο Θανάσης Μιχαλάκης, ιστορικός και εκπρόσωπος Τύπου του Δήμου Τρικκαίων. «Μανάβικα τα λέμε γιατί κυριαρχούσαν στους συγκεκριμένους δρόμους τα οπωροπωλεία», παρότι στη γειτονιά υπήρχαν διάφορων ειδών μαγαζιά.

Σταματάμε στην οδό Ερυθρού Σταυρού, μπροστά από μια ζωγραφιά που φιλοτεχνήθηκε στη Γαλλία κατά παραγγελία των Τρικαλινών και επικολλήθηκε στην πλαϊνή όψη ενός κτιρίου. Mοιάζει με κολάζ των Τρικάλων στο οποίο σμίγουν ετερόκλητα χαρακτηριστικά τους: ο πιτσιρίκος με τη φανέλα του ΑΟΤ, ο Τσιτσάνης, τα αρχοντικά, το σπίτι της αντιπαροχής με την τέντα, τα σαχνισιά του Βαρουσίου, οι μπουζουξήδες, το air condition στο μπαλκόνι. Είναι «κόλλημα» η τοιχογραφία… Ο δημιουργός της έχει καταφέρει να πακετάρει όλη τη σύγχρονη ιστορία της πόλης μέσα στα λίγα τετραγωνικά ενός τοίχου.

Ο φίλαθλος του ΑΟΤ, ο Τσιτσάνης, τα παραδοσιακά σπίτια με τα σαχνισιά, το σπίτι της αντιπαροχής με την τέντα… Ολη η ιστορία των Τρικάλων στην τεράστια τοιχογραφία στα Μανάβικα.
(Φωτογραφία: ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΟΥΡΗΣ)

Μετά τα Μανάβικα, σειρά έχει το Κουρσούμ Τζαμί, δίπλα στο οποίο βρίσκεται ένα κτίσμα με μεγάλη και μάλλον λυπητερή ιστορία. Πρόκειται για τις παλιές φυλακές Τρικάλων, ενταγμένες στον αστικό ιστό, με τους κρατουμένους να ζουν κεκλεισμένων των θυρών και να οσμίζονται πώς κυλούσε η ζωή των Τρικαλινών που έκαναν την περατζάδα τους λίγα μέτρα μακριά τους. Το κτίριο σταμάτησε να στεγάζει τις φυλακές το 2006 και αποφασίστηκε να μετατραπεί σε Κέντρο Ερευνας – Μουσείο Τσιτσάνη, ενώ στη διάρκεια των εργασιών αναμόρφωσης αποκαλύφθηκε δίδυμο (για γυναίκες και άντρες) οθωμανικό λουτρό στο ισόγειο, που χρονολογείται στην εποχή του Οσμάν Σαχ (16ος αιώνας).

Οσο για το Κέντρο Ερευνας – Μουσείο Τσιτσάνη, άνοιξε τις πύλες του στις αρχές του 2017 με μια προσωρινή έκθεση, εν αναμονή της μόνιμης που θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, προσωπικά αντικείμενα του μεγάλου ρεμπέτη που γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Τρίκαλα. Στο μουσείο προβλέπεται επίσης να υπάρχουν αναφορές στο περιβάλλον της εποχής, «γιατί θέλουμε να πούμε στον κόσμο ότι αυτός ο άνθρωπος εμπνεύστηκε από ό,τι συνέβαινε γύρω του, δεν έγραψε αυτά που έγραψε τυχαία», όπως εξηγεί ο Στέλιος Καραγιώργος, υπεύθυνος του χώρου. Δίκιο έχει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει ότι ο Τσιτσάνης αφουγκραζόταν τον περίγυρό του είναι το περίφημο τραγούδι με τον γνωστό στίχο «Στα Τρίκαλα στα δυο στενά, σκοτώσανε τον Σακαφλιά». Τα «δυο στενά» βρίσκονταν μέσα στο συγκρότημα της συγκεκριμένης φυλακής, ενώ η ιστορία λέει ότι πρόκειται για το φονικό κάποιου κρατουμένου ονόματι Σακαφλιά ή κάποιου φυλακισμένου με συμπεριφορά μάγκα που του είχαν κολλήσει το παρατσούκλι «Σακαφλιάς».

Κάπως έτσι κυλάει το τριήμερο ταξίδι μας στα Τρίκαλα. Με πολύ Τσιτσάνη, πολλές βόλτες και πληροφορίες για μια σημαντική πόλη της Θεσσαλίας που λειτουργεί ως πόλος έλξης για όσους θέλουν να τη χρησιμοποιήσουν ως βάση για να γνωρίσουν προορισμούς όπως είναι τα Μετέωρα, η Λίμνη Πλαστήρα, η Ελάτη και το Περτούλι. Εκτός από την κομβική γεωγραφική θέση τους, τα Τρίκαλα επιχειρούν να ακολουθήσουν τον ρυθμό της εποχής ίσως περισσότερο από κάθε άλλη πόλη της ελληνικής επαρχίας.

Στους δημόσιους χώρους υπάρχει δωρεάν ίντερνετ (ώρες ώρες δεν ανταποκρίνεται, αλλά τελικά την κάνεις τη δουλειά σου), ενώ διάσημο είναι το Λεωφορείο Χωρίς Οδηγό, που λειτούργησε πιλοτικά από τον Αύγουστο του 2015 έως τον Φεβρουάριο του 2016 σε κανονικές συνθήκες κυκλοφορίας.

Αυτά για την ιστορία και την τεχνολογία. Προσωπικά, βέβαια, από τα Τρίκαλα θα θυμάμαι και κάποια άλλα πράγματα. Την κεντρική πεζογέφυρα που το απόγευμα φωτιζόταν με ένα απαλό μπλε φως. Το γλέντι που ξέσπασε, από το πουθενά, στη 1 μετά τα μεσάνυχτα στην «Κληματαριά» (ενδεικτικό του ότι η τρικαλινή νύχτα είναι απρόβλεπτη κι εκεί που νομίζεις ότι ο κόσμος πάει σπίτι του, η γιορτή αναζωπυρώνεται). Τον σκεϊτά που συναντήσαμε στη γέφυρα του Ασκληπιού να κάνει εξάσκηση στο πατίνι, δίνοντας με την παρουσία του φρεσκάδα στη βραδινή όψη της πόλης, μάλλον χωρίς καν να το καταλαβαίνει.