«Αν είν’ η μέρα βροχερή, σέρνει πιο πλούσιο φώς… μα κι ο σεισμός βαθύτερη τη χτίση θεμελιώνει, τι ο ζωντανός παλμός της γης που πλάθει είναι κρυφός…», (Α. Σικελιανός, Λυρικός βίος).
ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
«Αν είν’ η μέρα βροχερή, σέρνει πιο πλούσιο φώς… μα κι ο σεισμός βαθύτερη τη χτίση θεμελιώνει, τι ο ζωντανός παλμός της γης που πλάθει είναι κρυφός…», (Α. Σικελιανός, Λυρικός βίος).
Ο ποιητής αντιμετωπίζει το σεισμό με μία αισιόδοξη φιλοσοφική διάθεση. Κι αυτό όχι γιατί αγνοεί τις συνέπειές του, αλλά γιατί πιστεύει πως ένα φυσικό φαινόμενο – γεγονός πρέπει να το αντιμετωπίζουμε με άλλον τρόπο από ό,τι αυτό που πηγάζει από ανθρώπινη συμπεριφορά. Στη φύση ιχνηλατούμε τους νόμους λειτουργίας των διαφόρων συστημάτων της, ενώ στον άνθρωπο τα αίτια και τις προθέσεις του.
Ο σεισμός (από το σείω…) μπορεί να φοβίζει, να προκαλεί δέος, να φέρνει καταστροφές και θανάτους, αλλά δεν εκδικείται. Η κλιματική αλλαγή ίσως να μην «ακούμπησε» ακόμη τα εσώτερα δώματα του πλανήτη.
Ο σεισμός είναι ένα φυσικό φαινόμενο, ένας τρόπος λειτουργίας του πλανήτη μας εδώ κι εκατομμύρια χρόνια. Ο άνθρωπος δεν συμφιλιώθηκε ποτέ με αυτήν την λειτουργία και την αντιμετωπίζει με δέος, αφού δεν γνωρίζει ούτε το χρόνο, ούτε τον τόπο, ούτε την ένταση αυτής της Οργής της Γης. Γι’ αυτό έπλασε μύθους για να καλύψει το κενό της επιστημονικής γνώσης – πρόβλεψης. Αφού δεν μπορεί ακόμη να τον προβλέψει, προσπαθεί να μετριάσει τις επιπτώσεις και τις απώλειες.
Ο σεισμός δεν μπορεί να αξιολογηθεί ως κάτι καλό ή κακό. Ό,τι συμβαίνει στη φύση θεωρείται νομοτέλεια. Η φυσική αναγκαιότητα επιβάλλει την αποδοχή της. Μπορούμε να την ερμηνεύσουμε, αλλά δεν μπορούμε να την αναστείλουμε. Η αποδοχή της συνιστά το αναγκαίο και πρωταρχικό στάδιο για την Ελευθερία μας (Έγελος). Οι δύο άλλες αναγκαίες γνώσεις – αποδοχές είναι η κοινωνική πραγματικότητα και αυτή της υλικής υπόστασης – λειτουργίας του σώματός μας. Η αποδοχή βέβαια δεν σημαίνει και υποταγή.
Ο σεισμός μάς διδάσκει πως η Γη συνεχώς πάλλεται και προσπαθεί να βρει την ισορροπία της. Δεν είναι ένα στατικό σύστημα. Αλλάζει διαρκώς και υπακούει στον συμπαντικό Ηρακλείτειο νόμο της συνεχούς μεταβολής («τα πάντα ρει»). Ο Παρμενίδης ίσως να μην είδε καθαρά κάποιες λειτουργίες της μητέρας Γης και γι’ αυτό δεν συμβιβάστηκε ποτέ με την αναγκαιότητα της αλλαγής.
Ο σεισμός (Εγκέλαδος < Έγκειμαι + λας = πέτρα, έδαφος, γη / εξου και το Έλλην < Ελ = θεός ήλιος, φώς + λην = πέτρα, γη…) φέρνει μαζί του την αγριότητα και τη δύναμη του πατέρα του (Τάρταρος), αλλά και την ισορροπία και την ευαισθησία της μητέρας του, της Γης. Είναι το σύμβολο της αρμονίας μέσα από τις συγκρούσεις (οι διάφορες πλάκες που μετατοπιζόμενες συγκρούονται). Η γνωστή «Παλίντονος αρμονία» του σκοτεινού φιλόσοφου.
Ο σεισμός ως φυσικό φαινόμενο δεν υπακούει στις ανθρώπινες σκοπιμότητες. Γι’ αυτό όσοι επενδύουν – σαν στη δύναμή του σφάλλουν. Η γνωστή θεωρία περί «διπλωματίας των σεισμών» προκαλεί θυμηδία και αποκαλύπτει την πολιτική αβελτηρία. Κι αυτό γιατί δεν μπορείς να θεμελιώσεις την Ειρήνη και τη συνεννόηση ανθρώπων και κρατών στο Θυμό και στον Πόνο που είναι οι μόνιμοι συνοδοί του σεισμού.
Εξάλλου η «φύσις κρύπτεσθαι φιλεί». Μπορεί με τους κλυδωνισμούς και τα τραντάγματα να δείχνει τη μικρότητα του ανθρώπου, αλλά σίγουρα προετοιμάζει τη νέα κατάσταση της γήινης κατοικίας μας. Δεν ζητά τη συγκατάθεσή μας. Επιβάλλει τους δικούς του νόμους. Η φύση δεν γνωρίζει τις δημοκρατικές διαδικασίες. Είναι δεσποτική και απόλυτη…
Ποιος μπορεί να γνωρίζει ποιον καινούριο κόσμο θα γεννήσει ο σεισμός; Το σύμπαν κινείται στους δικούς του ρυθμούς. Αυτό που ο άνθρωπος θεωρεί το τέλος μπορεί να είναι η αρχή. Κι αυτό γιατί ο χρόνος του σύμπαντος είναι «άχρονος». Ούτε μπορούμε να ξέρουμε πως οι εκρήξεις του πειθαρχούν σε μια απόλυτη αιτιοκρατία (Αϊνστάιν) ή είναι προϊόν μιας απόλυτης τυχαιότητας και απροσδιοριστίας, όπως την όρισε ο Χάϊζενμπεργκ.
Εμείς ζούμε στην αγωνία και στην αβεβαιότητα. Η Εντροπία των σεισμικών δονήσεων είναι δύσκολο να μετρηθεί. Ελπιζουμε μόνο αυτό που είπε ο Σολωμός:
«Το χάσμα π’ άνοιξε ο σεισμός, ευθύς εγιόμισε άνθη».
Να κλείσουν τα χάσματα και να φυτρώσουν άνθη. Τα χαλάσματα και η απώλεια των ανθρώπινων ζωών είναι ευθύνη και της ανθρώπινης απρονοησίας. Τα χαλάσματα φέρνουν τραύματα για όσους έχασαν τα σπίτια τους. Για εμάς, τους άλλους είναι μία εικόνα που στην αρχή μάς τρομάζει και «συμπονάμε» αλλά γρήγορα τη συνηθίζουμε και στο τέλος δεν μας αφορά.
Τα «χάσματα» του σεισμού μπορούν να λιπάνουν το έδαφος για την ανθοφορία της ανθρώπινης σκέψης και την αφύπνιση της συνείδησης. Ο πόνος και η λύπη από τις απώλειες ανθρώπων, τα δάκρυα και η απελπισία μας για τις υλικές καταστροφές του σεισμού μπορούν να μας θυμίσουν την περατότητά μας και το πόσο ακόμη ανίσχυροι είμαστε στις «καταχθόνιες» δυνάμεις.
Η δύναμή μας είναι μία. Να ξαναγίνουμε άνθρωποι. Αυτό σημαίνει να αποδεχτούμε τα φυσικά φαινόμενα ως «αναγκαίο» γιατί κατά τον Επίκτητο «ουδέν κακόν κατά φύσιν». Να συνειδητοποιήσουμε το περιεχόμενο της «φύσης» μας και να ζούμε σύμφωνα με τις επιταγές της, όπως δίδαξε ο στωϊκισμός και ο ιδρυτής της, Ζήνων ο Κιτιεύς:
«Ομολογουμένως τη φύσει ζην, όπερ ταυτό του κατ’ αρετήν ζην».
