Γράφει ο Αριστοτέλης Κωλώτης Κερασοβίτης
Την δεκαετία του 1960 διεξήχθη το διαβόητο πείραμα του αμερικανού κοινωνικού ψυχολόγου Στάνλεϊ Μίλγκραμ που σκοπό είχε να αναδείξει την ψυχολογία των μαζών και την υπακοή τους στην εξουσία. Τότε τα ευρήματα από αυτό το πείραμα σύμφωνα με τον Μίλγκραμ, προσέφεραν μια εξήγηση για τις θηριωδίες της ναζιστικής Γερμανίας. Όμως στις δεκαετίες που ακολούθησαν, τα συμπεράσματα της μελέτης τέθηκαν υπό αμφισβήτηση.Πρόσφατα ακόμη, μία φίλη μου έλεγε ότι δεν πιστεύει σε αυτά (περί ψυχολογίας των μαζών). Έλα όμως που πρίν από μερικές ημέρες ερευνητές της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Αθρωπιστικών Επιστημών του Βρότσλαβ της Πολωνίας, αναφέρουν στην επιθεώρηση Social Psychological and Personality Science πώς επανέλαβαν το πείραμα με 40 άνδρες και 40 γυναίκες 18 έως 69 ετών. Τα αποτελέσματα είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά!
Εννέα στους δέκα εθελοντές ήταν πρόθυμοι να προκαλέσουν πόνο σε συνανθρώπους τους (άλλους εθελοντές) με την μέθοδο του ηλεκτροσόκ, υπακούοντας σε πρόσωπα εξουσίας.
Το πείραμα έχει ως εξής:
Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να πατούν δέκα κουμπιά, καθένα από τα οποία αντιστοιχούσε σε ολοένα ισχυρότερο ηλεκτροσόκ. Στην πραγματικότητα το ηλεκτροσόκ ήταν ψεύτικο, χωρίς όμως να το γνωρίζει αυτός που δεχόταν την εντολή.
Οι εννέα στους δέκα αποδείχθηκαν πρόθυμοι να πατήσουν το κουμπί με το πιο έντονο ηλεκτροσόκ ενώ το «θύμα» (στην πραγματικότητα ήταν ηθοποιός) που βρισκόταν σε διπλανό δωμάτιο και δεχόταν το «σοκ» ούρλιαζε υποκριτικά, την στιγμή που οι ερευνητές σκοπίμως παρότρυναν τους συμμετέχοντες με φράσεις του τύπου «το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε», «είναι απολύτως ουσιώδες να συνεχίσετε» και «δεν έχετε άλλη επιλογή παρά να συνεχίσετε».
Όπως επεσήμανε ο Πολωνός κοινωνικός ψυχολόγος Γκρζιμπ, «η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων ισχυρίζονται πως ‘εγώ ποτέ δεν θα συμπεριφερόμουν με τέτοιο τρόπο. Η μελέτη μας όμως έδειξε για μια ακόμη φορά την τρομερή δύναμη των συνθηκών του κοινωνικού περιβάλλοντος και πόσο εύκολα οι άνθρωποι μπορούν να συμφωνήσουν να κάνουν πράγματα που βρίσκουν δυσάρεστα».
Μάλιστα σε σχέση με το αρχικό πείραμα του Μίλγκραμ όπου τότε «μόνο» τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων είχαν δείξει προθυμία να κάνουν ηλεκτροσόκ σε έναν αβοήθητο άνθρωπο, τώρα στο αντίστοιχο πείραμα των Πολωνών επιστημόνων το ποσοστό αυξήθηκε στο 90%!!!
Με βάση όλα τα παραπάνω καταλήγουμε δυστυχώς στο συμπέρασμα ότι η κοινωνία μισό αιώνα μετά την αρχική έρευνα του Μίλγκραμ για την υπακοή στην εξουσία, όχι μόνο δεν έχει αλλάξει, άλλα όταν γαλουχείς τα άτομα μιας κοινωνίας, με περιορισμούς έναντι της ελεύθερης σκέψης, της παιδείας κι εν γένει δεν τα προτρέπεις να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, κατευθύνοντας τους σε θεσμοθετημένα/ κατεστημένα/ παγιωμένα/ δεδομένα “γεγονότα”, τότε εξασφαλίζεις τους αυριανούς “στρατιώτες του καθήκοντος”, του τρισάθλιου συστήματός σου, που προωθεί τη μαζοποίηση και την προβατοποίηση.
Είμαι πολύ απαισιόδοξος για τον “χρόνο” που θα μπορέσει κάποτε ο άνθρωπος να ξεφύγει από όλα αυτά και να ορίζει το βίο του παίρνοντας αποφάσεις όχι με βάση την υποχρέωση, το καθήκον τα πρέπει που μας φόρτωσαν στην πλάτη ως ένα βαρύ και ασήκωτο αιώνιο σαμάρι, αλλά χρησιμοποιώντας την φρόνηση, την λογική και την ορθή κρίση.
