Πόσο στρεσάρουν το παιδί μας οι πολλαπλές εξωσχολικές δραστηριότητες;

Πολύ σύνηθες να βλέπω παιδιά που έρχονται στο γραφείο με αρκετή νευρικότητα, δυσκολία να κοιμηθούν και παράπονα κόπωσης συχνά μες στην ημέρα. Οι ιατρικές εξετάσεις τους πεντακάθαρες χωρίς ενδείξεις κάποιας παθολογίας με συχνές παραπομπές από τους γιατρούς να μιλήσουν με ψυχολόγο. Εκεί είναι σαφές ότι το καθημερινό τους πρόγραμμα είναι υπερφορτωμένο ίσως και με 3 δραστηριότητες εκτός του σχολείου, κάτι που συχνά αποτελεί αιτία των συμπτωμάτων που εμφανίζουν. Πολλές φορές οι γονείς θεωρούν ότι δεν μπορεί να έχει στρες το παιδί τους καθώς αγαπάει και κάνει με πολύ ενθουσιασμό τις δραστηριότητες.

Δεν με εκπλήσσει που οι γονείς αυτής της λογικής, είναι κι αυτοί που δουλεύουν αρκετές ώρες, που ο ένας εκ των δύο ταξιδεύει αρκετά λόγω εργασιακών υποχρεώσεων και που ο άλλος παρά την εργασία εκτός του σπιτιού είναι υπεύθυνος και για τις περισσότερες ευθύνες του σπιτιού αλλά και της οικογένειας. Έτσι, το δικό τους απάνθρωπο πρόγραμμα, είναι κι αυτό που δικαιολογεί τον μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων των παιδιών εκτός σχολείου. Κάποιοι από αυτούς μου αναφέρουν δικά τους παιδικά βιώματα χωρίς τους γονείς κοντά τους οπότε θεωρούν το να προσφέρουν στα παιδιά τους το μέγιστο των ερεθισμάτων θα τους διασφαλίσει μια παιδική ζωή καλή και πλήρη.

Όμως η υπεραπασχόληση δεν είναι συστατικό της καλής παιδικής ζωής. Συνήθως είναι και η αφορμή για συμπτώματα κατάθλιψης. Πολλές φορές αναφέρονται στο πόσο λίγο έως καθόλου χρόνο έχουν τα παιδιά αυτά για να δουν τους φίλους τους κι απλά να παίξουν μαζί τους χωρίς να βρίσκονται σε κάποια δομημένη δραστηριότητα. Δεν έχουν πια χρόνο για να κάνουν ποδήλατο, να παίξουν μπουγέλο, κλπ. Μηδέν χρόνος για τέτοιες δραστηριότητες. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θέλουν να κάνουν όλες τις άλλες δραστηριότητες αθλημάτων και τεχνών, αλλά όχι όλα και τόσο πολύ όταν δεν έχουν χρόνο για όσα πλέον στερούνται. Κι έτσι νοιώθουν φορτωμένα και πιεσμένα. Αυτή η τάση για γεμάτο πρόγραμμα δεν είναι μόνο ένα διαδεδομένο φαινόμενο, αλλά ο συνήθης τρόπος λειτουργίας των γονέων σήμερα. Νοιώθουν ότι δεν είναι καλοί γονείς αν τα παιδιά τους δεν συμμετέχουν σε όλα τα είδη των δραστηριοτήτων. Τα παιδιά πιέζονται για να πετύχουν, για να αποδείξουν ότι είναι ικανά. Παιδιά που χτίζουν βιογραφικό από προεφηβική ηλικία για την ακαδημαϊκή τους ζωή.

Η έκθεση των παιδιών σε εξωσχολικές δραστηριότητες πολύ νωρίς στη ζωή τους δεν είναι απαραιτήτως μια καλή ιδέα. Μερικά παιδιά δεν μπορούν να λειτουργήσουν καλά με τόσες πολλές υποχρεώσεις και έτσι αναπτύσσουν διαταραχές άγχους. Δεν έχουν χρόνο μην κάνοντας κάτι, χρόνο με τον εαυτό τους, χρόνο δημιουργικότητας. Γιατί δημιουργικότητα είναι να φτιάχνεις κάτι από το τίποτα και αυτό θέλει χρόνο για να γίνει.

Δυστυχώς στην προσπάθειά μας να «βγάλουμε» παιδιά που θα είναι ικανά σε όλους τους τομείς, υποτιμάμε την δημιουργικότητα. Μπορεί λοιπόν να υπάρχουν όντως σήμερα υπέροχες ευκαιρίες για τα παιδιά αλλά τα ίδια έχουν ανάγκη χρόνο για να γευτούν την ζωή σε βάθος. Όταν απασχολούνται με πολλά και διαφορετικά, θυσιάζουν την ουσία για την ποικιλία. Πολλά παιδιά δεν έχουν χρόνο να ανασάνουν. Οι γονείς νομίζουν ότι τα παιδιά θα μεγαλώσουν και θα θυμούνται όλες αυτές τις υπέροχες δραστηριότητες που έκαναν. Σίγουρα θα θυμούνται πόσο εξαντλημένα ήταν και πώς οι γονείς τους, τους φώναζαν συνεχώς για να βιαστούν και να ετοιμαστούν προκειμένου να προλάβουν την επόμενη δραστηριότητα.

Και θα αναρωτηθείτε…είναι πάντα κακό το στρες;

Το στρες είναι μια φυσιολογική αντίδραση που έχουμε κάθε φορά που αισθανόμαστε φόβο, απειλή ή εγκλωβισμό και πίεση. Είσαι σε σαφάρι κι ένας ελέφαντας σε κάνει να τρέξεις 100άρι.

Το σώμα αντιδρά με την γνωστή αντίδραση μάχης ή φυγής, ο καρδιακός παλμός επιταχύνει και η αδρεναλίνη πλημμυρίζει το αίμα. Οι μύες σφίγγουν και συνειδητοποιείς ότι μπορείς να τρέξεις γρηγορότερα από όσο πίστευες. Αυτή η εμπειρία είναι πολύ στρεσογόνος αλλά η αντίδραση του σώματος είναι φυσιολογική και ίσως και να σου σώσει την ζωή. Ακόμα και στις πιο καθημερινές καταστάσεις το στρες δεν είναι πάντα κακό. Και μάλιστα σε μέτρια επίπεδα είναι και πολύ ωφέλιμο. Το παιδί που ευχαριστιέται να παίζει ποδόσφαιρο, μπορεί να απολαμβάνει την προσπάθεια τόσο στις προπονήσεις όσο και στους αγώνες.

Αν το στρες του είναι υπερβολικό, το ίδιο παιδί που ανθίζει στο ποδόσφαιρο και παλεύει με ζήλο κι ενθουσιασμό, μπορεί να εγκλωβιστεί αν ταυτόχρονα απασχολείται και σε 2-3 άλλες δραστηριότητες. Τα παιδιά που έχουν φορτωμένο πρόγραμμα όχι μόνο είναι ευάλωτα στο στρες, αλλά συχνά χάνουν σημαντικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας.

Όπως:
Χρόνο να παίζουν σαν παιδιά με δημιουργικό τρόπο – χρόνος που τους επιτρέπει να ανακαλύψουν τα ενδιαφέροντα τους, να εξωτερικεύσουν τον χαρακτήρα τους και να μάθουν να οργανώνουν τον χρόνο τους. Είναι ο φυσιολογικός τρόπος μάθησης για τα παιδιά αλλά όταν η ζωή τους καθορίζεται από προγραμματισμένες – από τους ενήλικες – δραστηριότητες, τον στερούνται σχεδόν ολοκληρωτικά.
Χρόνο με την οικογένεια – έχουν απόλυτη ανάγκη νεκρό χρόνο με τους γονείς. Χρόνο για χαλάρωση, για κουβέντα, για διάβασμα, για παιχνίδια, για βόλτες. Οι οικογένειες σε συνεχή κίνηση λόγω πολλαπλών δραστηριοτήτων έχουν σχεδόν μηδενικές ευκαιρίες για αυτές τις εμπειρίες.
Χρόνο με συγγενείς – Τα παιδιά το χρειάζονται. Μπορεί να μην είναι απαραίτητο να έχει μεγάλο σόι και να περνάει χρόνο με όλα τα ξαδέρφια και τους θείους, παππούδες και γιαγιάδες, αλλά αυτές οι οικογενειακές σχέσεις μπορούν να δώσουν στα παιδιά την αίσθηση του ποιοι είναι και του δικού τους δικτύου κοινωνικής υποστήριξης. Όταν το πρόγραμμά τους είναι γεμάτο με εξωσχολικές δραστηριότητες μπορεί να έχουν μεγάλη δυσκολία να βρουν χρόνο για αυτές τις σχέσεις.
Χρόνο για τον εαυτό του – τα παιδιά έχουν ανάγκη χρόνο για διάβασμα, γράψιμο, σκέψη, ονειροπόληση, ζωγραφική, οργάνωση, δημιουργία, φαντασία και ανακάλυψη ιδιαίτερων ενδιαφερόντων. Αυτές οι δραστηριότητες προάγουν την αυτό-γνωσία βοηθώντας τα παιδιά να διακρίνουν ποιοι είναι και τι τους ενδιαφέρει αληθινά. Τα παιδιά που ασχολούνται με πολλές προγραμματισμένες δραστηριότητες συχνά έχουν ελάχιστο χρόνο για αυτά τα «πειράματα» που ενθαρρύνουν την ανακάλυψη του εαυτού τους.

Γιατί όμως τα πιέζουμε τόσο πολύ;

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι γονείς έχουν καλές προθέσεις. Ωθούν τα παιδιά τους σε δραστηριότητες επειδή θέλουν να έχουν πλήρη και ευτυχισμένα παιδικά χρόνια. Θυσιάζουν τον δικό τους χρόνο για να βεβαιωθούν ότι τα παιδιά τους είναι σε προπονήσεις και αγώνες. Φυσικά αγαπούν τα παιδιά τους και το τελευταίο που θα ήθελαν είναι να τα στρεσάρουν.

Όμως για μερικά παιδιά, η κινητοποίηση δεν είναι πάντα η καταλληλότερη. Μερικοί γονείς θέλουν να δουν να πετυχαίνουν σε ότι οι ίδιοι θεωρούν σημαντικό. Άλλοι μέσω των παιδιών αναβιώνουν τα δικά τους παιδικά όνειρα. Και κάποιοι άλλοι έχουν κίνητρο τις κοινωνικές πιέσεις. Συνήθης θέση γονέα: «Όλα τα παιδιά στον κύκλο μας απασχολούνται σε 4-5 διαφορετικές δραστηριότητες. Αν δεν ακολουθήσουν και τα δικά μου παιδιά, θα νοιώσουν εκτός και εγώ θα νοιώθω λιγότερος από τους άλλους γονείς».

Πρόσφατα, παππούς (ετών 64) 4 υπέρ απασχολημένων από δραστηριότητες παιδιών μου είπε ότι όταν ήταν εκείνος παιδί, έπαιζε ποδόσφαιρο στο σχολείο και το καλοκαίρι έπαιζε ρακέτες και έκανε αρκετό κολύμπι. Αυτό ήταν όλο. Ο ίδιος ποτέ δεν ένοιωσε ότι είχε στερηθεί κάτι ή ότι δεν τον αγαπούσαν οι γονείς του. Σήμερα βλέπει ότι είναι διαφορετικά τα πράγματα. Εκείνος σκέφτεται τον τρόπο των σημερινών γονέων οι οποίοι τρέμουν μην τυχόν και όταν μεγαλώσουν τα παιδιά τους πουν στον ψυχολόγο τους ότι τον χρειάζονται επειδή οι γονείς τους δεν τους έδωσαν αγάπη και δεν τους πρόσφεραν τα πάντα στα παιδικά τους χρόνια.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς ;

Να έρθουν σε επαφή με τα συναισθήματά τους. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να διακρίνουν στους διπλανούς γονείς (κι έτσι και στους εαυτούς τους) την σοβαρότητα με την οποία φωνάζουν απ την κερκίδα στο παιδί τους να βάλει το γκολ, να κάνει την στροφή, να πιάσει την μπάλα, αλλά και το φυσιολογικό των 2 αρκετά κουρασμένων κοριτσιών που έπιασαν συζήτηση ενώ το παιχνίδι γύρω τους ήταν σε εξέλιξη. Ήταν απλά δύο φυσιολογικά κορίτσια που φέρθηκαν σαν παιδιά….. απόλυτα φυσιολογικά δηλαδή.

Δεν χρειάζεται να φτάσουν στην εξάντληση και να μας διαμαρτύρονται για πονοκεφάλους, στομαχόπονους και ατονίες, για να αποφασίσουμε να φιλτράρουμε το πρόγραμμά τους και ποιο το όφελος για εκείνα, ούτε για να τα κόψουμε από τα πάντα. Αυτό θα είναι πολύ δραματικό και όχι απαραίτητο πάντοτε. Όμως ο περιορισμός του χρόνου που ξοδεύουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες αρκεί για να περιοριστεί και το στρες του παιδιού αλλά και για να μπει όλη η οικογένεια σε φυσιολογική καθημερινότητα.

Καλό επίσης είναι να μην ξεχνούν ότι οι εξωσχολικές δραστηριότητες δεν είναι το πρόβλημα. Σαφώς και έχουν σημαντικά οφέλη σε αυτοπεποίθηση και ακαδημαϊκή επίδοση, συνεπή σχολική επίδοση, λιγότερα συμπεριφοριστικά προβλήματα, μικρές πιθανότητες για κατανάλωση ουσιών αλλά και εμπλοκή σε επικίνδυνη σεξουαλική δραστηριότητα. Αυτοί είναι και οι λόγοι που πολλοί φορείς στηρίζουν τις εξωσχολικές δραστηριότητες τόσο πολύ, έχοντας πλέον αποτελέσει μεγάλη κοινωνική επιρροή στη διαμόρφωση και τον προσδιορισμό της παιδικής και οικογενειακής ζωής. Μήπως όμως έχουμε φτάσει σε άκρα; Αναρωτηθείτε τι συμβαίνει στα παιδιά που έχουν τόσες πολλές δραστηριότητες και αισθάνονται πίεση; Τι συμβαίνει στους γάμους που ο ένας δεν έχει χρόνο για τον άλλον; Τι συμβαίνει στην οικογενειακή ζωή; Εκεί ας αναζητήσουμε τις απαντήσεις. Το κλειδί είναι η ισορροπία.

Οι γονείς έχουν ανάγκη να χαλαρώσουν και να ρίξουν τους ρυθμούς τους. Να εκτιμήσουν την αξία των σχέσεων στη ζωή των παιδιών τους και ύστερα την ειδική ανάγκη για πλήθος δραστηριοτήτων. Ας εστιάσουμε στην διαμόρφωση ουσιωδών σχέσεων με τα παιδιά μας κι όχι στο να γίνουμε ο ιδανικότερος σοφέρ τους.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: [email protected]  / [email protected]