Περί ρητορικών αγώνων ή debate μαθητών

«Τις αγορεύειν βούλεται;» = ποιος θέλει να πάρει το λόγο!», αναφωνούσε ο κήρυκας στην Πνύκα, στο χώρο της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας και με βάση αυτές τις δημηγορίες –ομιλίες ακολουθούσαν τα ψηφίσματα της πολιτείας! Ένα τέτοιο ρητορικό αγώνισμα μικρής Βουλής διοργανώνεται στο 1^ο Γενικό Λύκειο σήμερα και αύριο (11-12/4/-2024) υπό την αιγίδα της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και στο οποίο συμμετέχει με ευπρόσωπη ομάδα 20 μαθητών και το Γενικό Λύκειο Βαλτινού! Ψυχή και ένθερμοι υποστηρικτές οι συνοδοί/ ές καθηγητές/τριές τους: Ο κ. Καραθανάσης Γεώργιος, η κα Αποστολάκη Μαρία, η Κα Κελεπούρη Γεωργία, η κα Πάλλα Δάφνη, η κα Παπαδοπούλου Πηνελόπη – εκπαιδευτικοί, επαινετέοι προς τούτο το εκπαιδευτικό εγχείρημα.

Οι μαθητές καλούνται λοιπόν στους ρητορικούς αυτούς αγώνες να διαγωνιστούν στον αυθόρμητο λόγο, στον προσχεδιασμένο λόγο ή και στους διττούς λόγους, στην αντιπαράθεση δηλαδή επιχειρημάτων ή να προετοιμαστούν για τη μελλοντική τους πορεία στους συμβουλευτικούς (Βουλή), στους δικανικούς(Δικαστήρια) και στους επιδεικτικούς (εορταστικές εκδηλώσεις, ομιλίες, κλπ) λόγους, σύμφωνα με την Αριστοτελική τους διάκριση. Σκοπός των ρητορικών αυτών αγώνων είναι η ανάδειξη της ευγλωττίας των μαθητών, η ενίσχυση της πειστικής τους επιχειρηματολογίας, η κατάκτηση της καλλιέπειας, η ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησής τους για την υπεράσπιση της γνώμης τους, για την παρρησία, για την ελευθερία του λόγου ως αυθεντικής θεμελιακής υπόστασης του οργανωμένου μας κοινωνικο- πολιτικού δημοκρατικού βίου.

Πράγματι, η ρητορική αποτέλεσε βασικό εργαλείο της πολιτειακής μας πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Η αρχαία Αθήνα ήταν γεμάτη από σχολές και από δασκάλους ρητορικής( Δημοσθένης, Ισοκράτης, Γοργίας κλπ ) και η ρητορική αποτέλεσε αναπόσπαστο μάθημα της εκπαίδευσης των μαθητών τους, γιατί θεωρούσαν ότι η ρητορική μπορεί να αποτελέσει επίκτητη ιδιότητα του μαθητή , βασισμένη στη φρόνηση και τη λογική και ότι δεν αποτελεί μόνο χάρισμα της φύσης και της τύχης, αλλά δεξιότητα στηριγμένη στον φρόνηση και στον διαλογισμό («ουχί φύσει και τύχη αλλά φρονήσει και λογισμώ»). Ο στόχος της ρητορικής εκπαίδευσης των μαθητών ήταν κύρια «η ευπραξία και η ευδαιμονία μετ΄αρετής», δηλαδή στο να οδηγηθούν οι μαθητές στην αναζήτηση της αλήθειας και όχι του ψεύδους, στην υπεράσπιση του δικαίου και όχι του άδικου, στην επιδίωξη του έπαινου και όχι της κατηγορίας, στις καλές πράξεις και στην αρετή , στην ευδαιμονία και όχι στην κακοδαιμονία, στην καλλιέπεια, στην ευπροσηγορία και στην ευμορφία του λόγου! Ο ρητορικός λόγος διαμορφώνει δημοκρατικό ήθος και ύφος.

Στα μεταγενέστερα βυζαντινά χρόνια τιμάται η ρητορική στον «χρυσορρήμονα λόγο» του Ιεράρχη, Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του καλουμένου « Δημοσθένη του Χριστιανισμού» που με τον μελίρρητο λόγο του διερμήνευσε το βαθύ χριστιανικό περιεχόμενο των Γραφών. Στη σύγχρονη μας εποχή σε πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού και σε πολλά κυρίως ιδιωτικά κολλέγια αποτέλεσε βασικό κομμάτι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ενώ στην ελληνική πραγματικότητα αποτελεί μέρος κυρίως μόνο της συμμετοχής σε διαγωνισμούς πανελλήνιους ή τοπικούς ή μέρος της συμμετοχής σε ομίλους ρητορικής κυρίως στα Πειραματικά σχολεία.

Μήπως όμως είναι ώριμες οι συνθήκες στην εποχή μας του μεταμορφωτικού παραποιητικού δημοσιογραφικού λόγου των Μέσων επικοινωνίας και της προπαγανδιστικής εξουσιαστικής γλώσσας των ολοκληρωτικών καθεστώτων(ολοκληρωτικές γλώσσες, les languages totalitaires), όπου πλεονάζει ο αφηγηματικός λόγος – εν πολλοίς κενός, βίαιος, αποπρoσανατολιστικός, ξύλινος και ανυπόστατος, γεμάτος από εθνικισμό και ρητορική μίσους ή από εκφυλισμό, λαϊκισμό και στρεψοδικία – μήπως είναι επιτακτική ανάγκη να επαναπροσδιοριστούμε και να αμυνθούμε με αλλαγές στο εκπαιδευτικό Σύστημα; Μήπως η εκπαίδευση των μαθητών στην επιχειρηματολογία των τρόπων πειθούς να μην περιοριστεί στις ελάχιστες αφορμές των διδακτικών εγχειριδίων του σχολικού μας προγράμματος, αλλά να αποτελεί βασική συνιστώσα του εκπαιδευτικού μας προγραμματισμού με βασικό μάθημα και εγχειρίδια ρητορικής;

Και όλα αυτά προτείνονται, γιατί η πειστική δύναμη των λόγων και της ισχυρής πειστικής επιχειρηματολογίας, της βασισμένης στη φρόνηση , το διάλογο, και το Δίκαιο έχει μεγαλύτερη δύναμη «κρούσης» στην σύγχρονη σκακιέρα, πολύ περισσότερη από την ..ηχώ και τις εκκωφαντικές βροντές των πολυβόλων, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε παλιότερα και ο πρόεδρος της Τσεχίας, Βάτσλαβ Χάβελ σε σχετικό του λόγο.

Αριστείδης Μυλωνάς

Διευθυντής του ΓΕΛ Βαλτινού