Όλα όσα θα ήθελες να ξέρεις για την Καπνικαρέα, μία από τις πιο δημοφιλείς εκκλησίες της Αθήνας
Τα περισσότερα νεαρά παιδιά που συχνάζουν στα πεζούλια της Καπνικαρέας δεν γνωρίζουν καν την ιστορία της αλλά φωτογραφίζονται χαρούμενα με φόντο τους παμπάλαιους τοίχους της. Είναι καλό ένα φρεσκάρισμα γνώσεων και πληροφοριών για μία από τις πιο δημοφιλείς εκκλησίες της Αθήνας.
Γιατί Καπνικαρέα;
Το όνομα του ναού είναι «Παναγία της Καπνικαρέας», κατά καιρούς όμως είχε κι άλλα ονόματα (όπως «Χαμουκαρέα», «Παναγία της Βασιλοπούλας», «Καμουχαριώτισσα» κ.ά.). Το όνομα μάλλον προέρχεται από τη λέξη «καπνικάριος», το άτομο δηλαδή που εισέπραττε το λεγόμενο «καπνικό φόρο» στα χρόνια του Βυζαντίου, φόρος συνδεδεμένος με τον καπνό που έβγαινε από τις εστίες των σπιτιών. Ο φοροεισπράκτορας αυτός μάλλον ήταν και ο κτήτορας ή ο δωρητής του ναού.
Αρχιτεκτονική και εικονογράφηση του ναού
Ο ναός είναι σύνθετος τετρακιόνιος εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο και εικονογραφήθηκε από τον Φώτη Κόντογλου, ο οποίος υπέγραψε τα έργα του στο εσωτερικό του στο μέσο του 20ού αιώνα. Η Καπνικαρέα αποτελείται από πολλά μέρη με το κύριο μέρος να χρονολογείται τον 11ο αι., ενώ ο εξωνάρθηκας και το πρόπυλο χρονολογούνται τον 12ο αι. και το μονόχωρο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας ακόμα αργότερα. Κι αν οι όροι που μόλις ανέφερα σε κάνουν να ξύνεις το κεφάλι και να διαβάζεις με βλέμμα απορίας, το Byzantine Athens διαθέτει ένα βίντεο με τρισδιάστατη αναπαράσταση του ναού και αρκετά επεξηγηματικά σχόλια που θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις καλύτερα την αρχιτεκτονική του.
Γιατί βρίσκεται στη μέση του δρόμου;
Ο ναός επρόκειτο να κατεδαφιστεί ώστε να υπάρχει χώρος για την οδό Ερμού, σύμφωνα με τα νέα πολεοδομικά σχέδια για την Αθήνα το 1834. Ωστόσο, ο πατέρας του βασιλιά Όθωνα, Λουδοβίκος βασιλιάς της Βαυαρίας, τον έσωσε κι έτσι ο δρόμος δημιουργήθηκε γύρω από την Καπνικαρέα. Αργότερα υπήρξαν εκ νέου προτάσεις να κατεδαφιστεί, ωστόσο επιβίωσε ξανά με απόφαση του Θεόφιλου Α΄ Βλαχοπαπαδόπουλου ο οποίος ήταν Μητροπολίτης Αθηνών.
Γιατί έχει σημασία;
Ο ναός αυτός θα μπορούσε να είχε καταστραφεί με τα χρόνια και να υπήρχαν μόνο τα ερείπιά του. Ωστόσο, στέκεται όρθιος και ανοιχτός στους επισκέπτες. Άνθρωποι περνούν ασταμάτητα, βγάζουν φωτογραφίες ή πουλούν την πραμάτεια τους, χωρίς να συνειδητοποιούν πως βρίσκονται δίπλα σε ένα μνημείο που υπήρξε μάρτυρας ιστορικών γεγονότων.
Κι έτσι όπως ο κόσμος περπατάει γύρω του νευρικά, περιμένει ή κάθεται στο πεζούλι, το παρελθόν συναντάει το παρόν δημιουργώντας ένα μωσαϊκό ιστορίας. Δεν είναι όμως δεδομένο πως ο ναός θα υπάρχει για πάντα, μπορεί στο παρελθόν να τον προστάτεψαν, ίσως στο μέλλον κάποιος αποφασίσει να τον κατεδαφίσει – αν και πλέον είναι υπό την προστασία του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Για αυτό πρέπει να ζούμε στο τώρα, να παρατηρούμε τι υπάρχει γύρω μας, να γνωρίζουμε την πόλη μας. Να μπούμε σε εκείνη την εκκλησία που πάντα προσπερνάμε, να παρατηρήσουμε το διάκοσμο στο εξωτερικό μέρος. Κι ενώ καθόμαστε στο πεζούλι, να θαυμάσουμε την ομορφιά της.
Η ζωή μάς γεμίζει με υποχρεώσεις, άγχος, δουλειές, είναι σημαντικό να ξέρουμε πότε να κάνουμε ένα διάλειμμα ώστε να εκτιμήσουμε την ίδια μας την πόλη. Όσα νομίζεις πως σήμερα είναι δεδομένα, αλλάζουν από τη μια στιγμή στην επόμενη.
