Η διδακτορική διατριβή του διακεκριμένου ρωμανιστή-βαλκανολόγου Αχιλλέως Γ. Λαζάρου «Η Αρωμουνική και αι μετά της Ελληνικής σχέσεις αυτής», η οποία είχε πρωτοεκδοθεί το 1976 και επανεκδόθηκε φωτομηχανικά το 1986, ήταν δε εξαντλημένη εδώ και δεκαετίες, επανεκδόθηκε από κοινού από τον Φιλολογικό Ιστορικό Λογοτεχνικό Σύνδεσμο (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων και τις Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη (Θεσσαλονίκη). Το βιβλίο έχει ενταχθεί στη σειρά του Συνδέσμου: ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ, με αρ. 26. Η δαπάνη της νέας εκδόσεως, η οποία στοιχειοθετήθηκε εξ αρχής, πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία της Εταιρείας «Ελληνικά Γαλακτομεία» της Οικογένειας Σαράντη.Στην περιοχή Τρικάλων αλλά και στη Θεσσαλία γενικότερα ζουν και δραστηριοποιούνται από αιώνων επιτυχώς σε όλους τους τομείς (εμπόριο, γράμματα, τέχνες, πολιτική) χιλιάδες Βλάχοι, οι οποίοι ήδη από την βυζαντινή περίοδο έφεραν καθαρά ελληνικά – χριστιανικά ονόματα.
Η εν λόγω διδακτορική διατριβή του Αχιλλέως Λαζάρου υπήρξε σταθμός στις βλαχολογικές μελέτες. Σ’ αυτή εξετάζονται με επιστημονική μεθοδολογία και άρτια τεκμηρίωση τόσο το πρόβλημα της καταγωγής των Αρωμούνων (Βλάχων), όσο και η Αρωμουνική (βλάχικη) σε σύγκριση με τις άλλες αρωμουνικές γλώσσες, καθώς και, κυρίως, με την ελληνική ως προς το φωνολογικό, μορφολογικό και λεξιλογικό επίπεδο. Η παράθεση στο τέλος της πλούσιας βιβλιογραφίας, ελληνικής και ξένης, που χρησιμοποίησε ο Συγγραφέας, πέντε χαρτών του βαλκανικού χώρου, όπου σημειώνεται η παρουσία των Αρωμούνων, Μεγλενιτών, Ιστρορουμάνων και Ρουμάνων, καθώς και αναλυτικού πίνακα ονομάτων και πραγμάτων, επιβεβαιώνουν την εγκυρότητα της μελέτης.
Ο Αχιλλεύς Λαζάρου με επιστημονικά επιχειρήματα συμπεραίνει ότι η Αρωμουνική γλώσσα οφείλει την γένεσή της στην κατάκτηση των βαλκανικών χωρών από τους Ρωμαίους αρχίζοντας από την Βορειοδυτική Ήπειρο (Δυρράχιο) γύρω στα 200 π.Χ. και εν συνεχεία της Μακεδονίας και του υπόλοιπου ελληνικού χώρου. Παρά την ρωμαϊκή κυριαρχία, οι Έλληνες, υπερέχοντας στην παιδεία και το εμπόριο, κυριάρχησαν πνευματικά και εμπορικά σε όλα τα Βαλκάνια και, καθώς πολλοί εντάχθηκαν στις ρωμαϊκές λεγεώνες, δημιούργησαν σταδιακά τον Ελληνορωμαϊκό πολιτισμό σε όλη την Βαλκανική χερσόνησο. Καταρρίπτεται η θεωρία ότι δήθεν οι Λατινόφωνοι Έλληνες προέρχονται από τη Δακία (περιοχή σημερινής Ρουμανίας), αφού η Ήπειρος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους 200 χρόνια περίπου πριν από τη Δακία και Έλληνες Μακεδόνες είχαν αποτελέσει την πέμπτη λεγεώνα, η οποία συνέβαλε στην κατάκτηση της Δακίας.
Κατά την μακραίωνη Ρωμαιοκρατία επίσημη γλώσσα του κράτους ήταν η Λατινική έως τις αρχές του 7ου αιώνα αλλά η ελληνική γλώσσα όχι μόνο δεν χάθηκε αλλά παρέμεινε κυρίαρχη παντού (Παιδεία, Εκκλησία, καθημερινή ζωή των κατοίκων). Ο συγχρωτισμός όμως των Ελλήνων με τους Ρωμαίους επέφερε και λατινομάθεια πολλών χωρίς όμως να αλλοιωθεί το ελληνικό φρόνημά τους. Αυτό αποδεικνύεται κατά την Τουρκοκρατία όπου οι Βλαχόφωνοι Έλληνες πρωταγωνίστησαν στη νεοελληνική Αναγέννηση, ενώ πολλοί Βλάχοι συγκαταλέγονται στους Δασκάλους του Γένους και ακόμα περισσότεροι στους μεγάλους Εθνικούς Ευεργέτες.
Ο Αχιλλεύς Λαζάρου υπήρξε σπουδαίος διανοούμενος και θερμός υποστηρικτής των εθνικών μας θεμάτων και με το τεκμηριωμένο πλούσιο έργο του αντιμετώπισε τις απόψεις ξένων επιστημόνων, οι οποίοι αμφισβητούσαν την ελληνική καταγωγή των Βλάχων. Τα Βλάχικα είναι μεν λατινογενή, αλλά προέρχονται από γλωσσικό εκλατινισμό γηγενών Ελλήνων κατά την εποχή της Ρωμαϊκής κατακτήσεως.
Ο Φ.Ι.ΛΟ.Σ. εκτιμώντας την μεγάλη προσφορά του Αχιλλέως Λαζάρου στα γράμματα και στην προβολή των εθνικών μας θεμάτων, όπως το «Μακεδονικό» και το «Βλαχικό», με τεκμηριωμένες μελέτες και πολλές ομιλίες, τον ανακήρυξε επίτιμο μέλος του (28-3-1989) και του απένειμε το «Βραβείο Φιλίας Τρικάλων» του έτους 1994 (απονομή στις 5-5-1995).
Η επανεκδοθείσα διδακτορική διατριβή του Αχ. Γ. Λαζάρου αποτελεί βασικό βοήθημα για όσους ασχολούνται με βαλκανικά και ιδιαίτερα με βλαχολογικά θέματα, είναι ένας θησαυρός από τον οποίο πολλοί θα «ευεργετηθούν» εάν το μελετήσουν.
Ειδικότερα η νέα έκδοση περιλαμβάνει Προλόγους του Δ.Σ. του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. και του Γεωργίου Αχ. Λαζάρου (σελ. 11-14), τους Προλόγους του Συγγραφέα στην 1η Έκδοση (1976) και στη 2η (1986), καθώς και εκτενή Εισαγωγή του (σελ. 15-33).
Το κυρίως μέρος του βιβλίου διαιρείται ως εξής:
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ. ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΝ (σελ. 37-51). 1. Ρωμαῖοι, Ἕλληνες, Ἰλλυριοί, 2. Ρωμαϊκὴ ἐπέμβασις εἰς τὴν Βαλκανικήν, 3. Ἠ πρώτη ὑπό τῶν Ρωμαίων καταληφθεῖσα ἐν τῇ Βαλκανικῇ χερσονήσῳ περιοχή, 4. Ἡ κατάκτησις τῶν ἑλληνικῶν χωρῶν ὑπό τῶν Ρωμαίων, 5. Ἡ Μακεδονία κέντρον τοῦ ἀνατολικοῦ ρωμαϊσμοῦ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ. Η ΔΙΑΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ (σελ. 52-76). 1. Τά μέσα ἐκλατινίσεως, 2. Ἡ Λατινική εἰς τήν Βαλκανικήν, 3. Ἡ ἐπίρρωσις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, 4. Ἡ κάθοδος τῶν Σλάβων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ. ΕΠΙΒΙΩΣΕΙΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΡΩΜΑΝΙΣΜΟΥ (σελ. 77-90).1. Οἱ Βλάχοι, 2. Τό ἔτυμον τοῦ ὅρου Βλάχος, 3. Ἡ πολυωνυμία τῶν Βλάχων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ. ΟΙ ΑΡΩΜΟΥΝΟΙ (σελ. 91-109).
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ. Η ΑΡΩΜΟΥΝΙΚΗ (σελ. 113-123). 1. Ἔκτασις τῆς Ἀρωμουνικῆς καί ἀριθμός τῶν ὁμιλούντων αὐτήν, 2. Θέσις τῆς Ἀρωμουνικῆς εἰς τά πλαίσια τῶν ρωμανικῶν γλωσσῶν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ. ΑΠΟΣΠΑΣΙΣ ΤΗΣ ΑΡΩΜΟΥΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ (σελ. 124-128).
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ. ΑΡΩΜΟΥΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ (σελ. 129-152). 1. Ἐπιγραφαί, Λεξιλόγια, Ἐγχειρίδια, Λεξικά, 2. Λογοτεχνία.
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ. ΦΩΝΗΤΙΚΗ (σελ. 155-194). 1. Τό πρόσφατον λατινικόν ἀλφαβητικόν τῆς Ἀρωμουνικῆς, 2. Τά φωνήεντα, 3. Τά ἡμίφωνα, 4. Τά σύμφωνα, 5. Παράλληλοι ἐξελίξεις, 6. Μεταβολαί φωνολογικῆς και μορφοφωνολογικῆς φύσεως εἰς τά ἑλληνικά στοιχεῖα τῆς Ἀρωμουνικῆς: Α) Φωνήεντα, Β) Σύμφωνα, Γ) Συμφωνικά Συμπλέγματα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ (σελ. 195-234) 1. Ἄρθρο, 2. Ὄνομα (οὐσιαστικόν, ἐπίθετον), 3. Ἐπίρρημα, 4. Ἀριθμητικά, 5. Ρῆμα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΝ (σελ. 235- 252). 1. Λεξιλογικαί στατιστικαί, 2. Σλαβικά στοιχεῖα, 3. Ἀλβανικά στοιχεῖα, 4. Λατινικά στοιχεῖα, 5. Ἑλληνικά στοιχεῖα.
Στο τέλος παρατίθενται η εκτενής ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, κυρίως ξενόγλωσση (σελ. 253-276), και ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ όπου και Ενδεικτικές κρίσεις για την Α΄ έκδοση του βιβλίου (σελ. 277-295), ΠΙΝΑΞ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ (σελ. 296-315) και X A P T Ε Σ (σελ. 317-325).
Το βιβλίο διατίθεται από τα βιβλιοπωλεία.
