Οι ήρωες για τους αρχαίους Έλληνες σηματοδοτούσαν την ικανότητα «υπέρβασης» και «εξύψωσης του ανθρώπου», καθώς ως «ημίθεοι» αποτελούσαν τον σύνδεσμο ανάμεσα στους Θεούς και τους ανθρώπους. Ήταν οι λίγοι, «εκλεκτοί», οι οποίοι ακολουθούσαν την δύσκολη «ατραπό». Μία «ατραπό», η οποία προϋπέθετε να υπερβούν τα ανθρώπινα. Ήταν αυτοί που «αναλάμβαναν» να θυσιαστούν για το κοινωνικό σύνολο, ώστε να ευημερεί η κοινωνία.
ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
Θυσίαζαν το «εγώ», για το «εμείς», παρότι και αυτοί ήταν αναγκαστικά υποταγμένοι στο πεπρωμένο και στα «τερτίπια» των Θεών. Μέσα από τους άθλους και την τραγικότητα της πορείας τους, υπήρξαν οι «λυτρωτές» της ανθρωπότητας.
Μέσα από τις «συμβολικές» δοκιμασίες που έπρεπε να ξεπεράσουν, έβγαιναν τελικά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θριαμβευτές, αφήνοντας παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές, την προσωπική θυσία, την λαχτάρα του θνητού ανθρώπου για αθανασία, την αναζήτηση της Θεϊκής μας υπόστασης, την αναζήτηση εν τέλη του αληθινού προορισμού της ψυχής…
Σε ένα τέτοιο ηρωικό πλαίσιο, ο πολιτισμός που περιγράφει ο Όμηρος αποθεώνει την τιμή και τη δημόσια εκτίμηση. «Το υψηλότερο αγαθό για τον Ομηρικό άνθρωπο», γράφει ο Dodds, «δεν είναι ο φόβος προς το θεό», αλλά ο σεβασμός σε αξίες όπως είναι η αιδώς και η δικαιοσύνη, δεν είναι τυχαίο ότι ο Αχιλλέας στον καβγά του με τον Αγαμέμνονα λέει: «ἀλλά σοί, ὦ μέγ΄ ἀναιδές» . Ο Αχιλλέας φέρεται με το δέοντα σεβασμό σε όλους εκτός από τον Αγαμέμνονα , ο οποίος δε σέβεται ούτε τον ιερέα του Απόλλωνα.
Οι περισσότεροι ομηρικοί ήρωες είναι πρότυπα ηθικής, ευγένειας, ευαισθησίας και ως «παραδειγματικές αχρονικές μορφές» μπορούν να μπολιάσουν με αξίες το σύγχρονο αναγνώστη των ομηρικών επών.
Απόσπασμα από τον κύκλο μαθημάτων αποσυμβολισμού αρχαίων Ελληνικών Μύθων στο «Ιχώρ» (Χλέτσος Βασίλης)
Η «αχρονική» μορφή των ηρώων επιβάλλει να μιλάμε γι’ αυτούς. Γιατί έχουμε την ανάγκη ως άτομα και ως κοινωνία από τέτοιους ήρωες.
Να μιλήσω για ήρωες….
Γιατί οι ήρωες, αν και γνωρίζουν τον κίνδυνο, προχωρούν μπροστά «από το χρέος μη κινούντες».
Γιατί οι ήρωες ποθούν περισσότερο την ελευθερία από μια ζωή με συμβιβασμούς και μικρές δουλείες.
Γιατί ο ήρωας στέκεται όρθιος γυρεύοντας το αυτεξούσιό του.
Γιατί ο ήρωας πορεύεται προς αυτό που «δεν είναι» αλλά και που πολύ ποθεί.
Γιατί οι ήρωες γνωρίζουν πως ζουν – αναπνέουν επειδή κάποιοι άλλοι παλιότερα δεν δίστασαν να θυσιάσουν το απόλυτο αγαθό, τη ζωή τους.
Γιατί ο ήρωας είναι ο μεγάλος «αποστάτης» του εαυτού του. Η δικαίωση μιας «αδικαίωτης» πράξης.
Γιατί ο ήρωας προσπαθεί να διασώσει την ατομικότητά του από τη σιγουριά της «αγέλης». Το κοπάδι είναι η φυλακή του.
Γιατί ο ήρωας τιθασεύει για έναν ανώτερο σκοπό το αδυσώπητο ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Γι’ αυτό ο ήρωας «μπορεί να μην είναι αυτό που είναι» (Σαρτρ).
Γιατί ο ήρωας δεν νοιάζεται για το «εγγύτερον» αλλά για το «επέκεινα». Ένα «επέκεινα» που μπορεί να αγκαλιάσει τις ζωές πολλών «συνανθρώπων».
Γιατί ο ήρωας δεν είναι ο μέθυσος της «ετερότητας», αλλά ο υπέρμαχος της εσωτερικής πληρότητας. Δεν είναι η έκφραση ενός αλαζονικού κι απροσάρμοστου «Εγώ», αλλά ο ζηλωτής της ανθρώπινης μοναδικότητας και της ηθικής αυτονομίας.
Γιατί οι ήρωες αν και «όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)/ πως ο εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,/ κι οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε» δεν λιποψυχούν.
Γιατί ο ήρωας δεν είναι ο «άφοβος» αλλά αυτός που δαμάζει το φόβο και διεκδικεί κάτι ανώτερο κι από την ίδια τη ζωή του.
Γιατί ο ήρωας δεν καθοδηγείται από την ψυχική παρόρμηση αλλά από ανώτερες πνευματικές και ηθικές δυνάμεις.
Γιατί ο ήρωας με τη θυσία του επιφέρει αλλαγές σε όλο το αξιακό σύστημα ανθρώπων και κοινωνιών.
Γιατί ο ήρωας καταδεικνύει με την πράξη του «ποια είναι η δύναμη που υπερβαίνει τη ζωή που θυσιάζεται».
Γιατί ο ήρωας ανατρέπει τους εις βάρος του συσχετισμούς χωρίς ο ίδιος να καθίσταται φορέας του υπερφυσικού.
Γιατί ο ήρωας βαδίζει «μόνος». Οι άθλοι και οι θυσίες δεν «επιτελούνται συνεταιρικά».
Γιατί ο ήρωας δεν δειλιάζει μπροστά στα διλήμματα του διαζευκτικού. Ο ήρωας ζει – κινείται διαρκώς στο μεταίχμιο – στα όρια της ζωής και του θανάτου.
Γιατί ο ήρωας δεν αντιλαμβάνεται τον κόσμο οριζόντια. Δεν δρα «καθ’ υπαγόρευσιν» αλλά τολμά το «άρρητο».
Να μιλήσω για ήρωες….
Γιατί ο ηρωισμός είναι η υπέρβαση των ανθρώπινων ορίων.
Γιατί ο ηρωισμός συνιστά μια ιδεαλιστική ερμηνεία κι αντιμετώπιση της ζωής και της κοινωνικής πραγματικότητας.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η εξιδανίκευση μιας πρότασης ζωής και της κοινωνικής πραγματικότητας.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η εξιδανίκευση μιας πρότασης ζωής ή η προβολή ενός ιδανικού προτύπου ζωής.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η κυριαρχία του «φανταστικού» πάνω στο ορθολογισμό ή ορθολογικοποιημένο πρότυπο ζωής.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η υπέρβαση της πεζότητας, της καθημερινότητας και της λογικής της «προσαρμογής».
Γιατί ο ηρωισμός είναι η διακινδύνευση της βιολογικής υπόστασης και η διαφύλαξη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η «αντίρρηση της ύπαρξής μας σε αυτό που θεωρείται ανθρωπίνως ανυπέρβλητο».
Γιατί ο ηρωισμός είναι η έξοδος από το τέλμα και η συνείδηση του χρέους.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η απόδοση νοήματος σε μια πράξη που αναζητά δικαίωση και ερείσματα στο μεγάλο κενό νοήματος της εποχής μας.
Γιατί ο ηρωισμός συμβολίζει το εφικτό μέσα στο Ανέφικτο.
Γιατί ο ηρωισμός αναδεικνύει το μεγαλείο του ανθρώπου μπροστά στο αναπόδραστο και στη νομοτέλεια.
Γιατί ο ηρωισμός συμβάλλει στην ανέλκυση της Ιδέας από τα βάθη του βασιλείου της Ύλης.
Γιατί ο ηρωισμός απενεργοποιεί τους μηχανισμούς της γλώσσας που δεν μπορεί να περιγράψει το άρρητο.
Γιατί ο ηρωισμός δημιουργεί σύμβολα στα οποία συγκλίνουν – συμβάλλουν το Αφηρημένο με το Συγκεκριμένο, το Καθολικό με το Ειδικό.
Γιατί ο ηρωισμός εκφράζει – συμβολίζει την αγωνία – προσπάθεια του ανθρώπου να «ελευθερωθεί από τον εαυτό του».
Γιατί ο ηρωισμός συμπυκνώνει ως ατομική πράξη – θυσία τα συλλογικά συμφέροντα και όνειρα.
Γιατί ο ηρωισμός είναι η απάντηση σε όλους αυτούς τους «πολεοδόμους, φιλοσόφους, οικονομολόγους και καθηγητές….που γράφουν, συζητούν, αγορεύουν σε συνέδρια και σεμινάρια για τη βαρβαρότητα των πόλεων, τη μαζοποίηση, την αλλοτρίωση….από προοδευτική πάντα σκοπιά….βολεμένοι οι ίδιοι σε θέσεις….με παροχές και ταξίδια…πόσο δεμένοι οι ίδιοι με το σύστημα που καταριούνται….πόσο βέβαιοι τελικά πως τίποτε ευτυχώς δεν κινδυνεύει ν’ αλλάξει, τουλάχιστο στο αμέσως προσεχές μέλλον» (Μ. Αναγνωστάκης).
Να μιλήσω για Ήρωες…..
«Αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες˙ αλλά και αλίμονο στους λαούς που δεν έχουν ήρωες».
Να μιλήσω για Ήρωες…..
«Στα σκοτεινά πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε…. Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά» (Γ. Σεφέρης).
* Ο Β. Τσιαβαλιάρης υπήρξε ο πρώτος νεκρός του Ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-41. Προς τιμήν του εδώ και χρόνια στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Πιαλεία Τρικάλων, τιμάται η μνήμη του μέσα από διάφορες εκδηλώσεις, όπως τα «Τσιαβαλιάρεια». Είναι το ελάχιστο που μπορεί να γίνει για να μη μας κυριεύσει η λήθη, αφού «η λήθη είναι θάνατος»….
