Μια υπέροχη ταινία για το Δίδυμο Οθωμανικό Λουτρό Τρικάλων, δημιουργήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων και προβάλλεται σε οθόνη εντός του μνημείου.
Για την ιστορία του οθωμανικού λουτρού, τη δομή του αλλά και τις εργασίες αποκατάστασης, μας ενημερώνει σχετικά η Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων:
«Το δίδυμο οθωμανικό λουτρό Τρικάλων συναντά κανείς στη νότια είσοδο της πόλης, πλάι στις όχθες του Ληθαίου ποταμού. Το οθωμανικό λουτρό αποτελεί μέρος συγκροτήματος κτιρίων που ιδρύει ο Οθωμανός διοικητής Οσμάν Σαχ τον 16ο αιώνα. Σε κοντινή απόσταση υψώνεται το επιβλητικό Κουρσούμ Τζαμί, το τέμενος του συγκροτήματος, που αποτελεί έργο του σημαντικού αρχιτέκτονα Μιμάρ Σινάν και αναφέρεται στις πηγές το 1566/67. Το λουτρό κατασκευάζεται την ίδια περίοδο και σχεδιάζεται πιθανότατα και αυτό από τον Σινάν. Τα υπόλοιπα κτίρια του συγκροτήματος δεν σώζονται σήμερα.
»Τη δεκαετία του 1890 το κτίριο αλλάζει ριζικά μορφή για να στεγάσει το κεντρικό κτίριο των Φυλακών Τρικάλων μέχρι και το 2006. Αν και η θέση του λουτρού αποτυπώνεται στο τοπογραφικό διάγραμμα της πόλης του 1885, είναι τόσες οι επεμβάσεις που δέχεται, με σημαντικότερη την καταστροφή της θολωτής του στέγασης για τη δημιουργία ορόφου, ώστε αλλοιώνεται η μορφή του και χάνεται από τη μνήμη των κατοίκων. Το μνημείο αποκαλύπτεται μόλις το 2011, σε διερευνητικές εργασίες της τότε 19ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
»Το λουτρό των Τρικάλων ανήκει στην κατηγορία των διπλών ή δίδυμων λουτρών, που μπορούν να επισκέπτονται ταυτόχρονα άνδρες και γυναίκες. Αποτελείται από δύο τμήματα με μια είσοδο στα νότια, για το ανδρικό λουτρό, και μία στα βόρεια, για το γυναικείο. Αυτά είναι διαταγμένα συμμετρικά και παράλληλα χωρίς να επικοινωνούν μεταξύ τους. Χωρίζονται σε τρεις συνεχόμενους χώρους, τον ψυχρό, τον χλιαρό και τον θερμό, σύμφωνα με την ακολουθία της διαδικασίας του λουτρού.
»Στην ανατολική πλευρά του κτιρίου έχουν αποκαλυφθεί με ανασκαφές οι χώροι της εστίας, οι δεξαμενές νερού και αγωγοί μεταφοράς του νερού. Έχει διατηρηθεί στην εστία η κυκλική κατασκευή του καζανιού, από όπου το νερό και ο ατμός μεταφέρονταν με πήλινους αγωγούς κατά μήκος των τοίχων των θερμών και χλιαρών χώρων. Εντοπίστηκαν επίσης οι αγωγοί που οδηγούσαν τον καπνό στα κατώτερα μέρη των θερμών χώρων του λουτρού, στο υπόκαυστο, δηλαδή το σύστημα της υποδαπέδιας θέρμανσης, τμήμα της οποίας σώζεται στο γυναικείο τμήμα του λουτρού.
»Η είσοδος στο καθένα από τα δύο τμήματα του λουτρού γίνεται από μια μεγάλη αίθουσα υποδοχής, τον ψυχρό χώρο, στο κέντρο του οποίου υπήρχε ένα συντριβάνι. Σήμερα σώζεται η κυκλική του βάση και τους δύο χώρους, ενώ διατηρούνται χτιστοί πάγκοι και τα ίχνη στήριξης για τα ξύλινα ερμάρια των αποδυτηρίων.
»Οι ψυχροί χώροι οδηγούν στους χλιαρούς, όπου ο διαχωριστικός τοίχος ανάμεσα στο γυναικείο και το ανδρικό τμήμα κατεδαφίστηκε κατά την περίοδο των φυλακών. Έτσι σήμερα, τα δύο τμήματα του λουτρού είναι στην ουσία ενοποιημένα στο κέντρο. Από εκεί, δύο θύρες οδηγούν στα θερμά τμήματα του λουτρού που άλλοτε καλύπτονταν με καμάρες και θόλους, όπως μαρτυρούν τα ίχνη τους στους τοίχους. Σήμερα ανοίγονται παράθυρα για το φωτισμό, αντί για τα μικρά, χαρακτηριστικά φωτιστικά ανοίγματα των θόλων. Ωστόσο, διασώζονται τα κατεξοχήν ισλαμικά διακοσμητικά στοιχεία, οι ανάγλυφοι σταλακτίτες (muqarnas) στις κόγχες των θερμών χώρων.
»Οι εργασίες αποκατάστασης (2014-2016) από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων είχαν ως στόχο το μνημείο να καταστεί επισκέψιμο, αλλάκαι αναγνώσιμο, με την αντιστροφή παρεμβάσεων και τη συντήρηση και αποκατάσταση στοιχείων του λουτρού. Τέλος, διατηρήθηκαν μηχανήματα του ξυλουργείου που λειτουργούσε στις φυλακές ενώ εκτίθενται σήμερα αντικείμενα από τη σύγχρονη ιστορία του κτιρίου».
Η δομή της ταινίας
Το πρώτο κεφάλαιο της ταινίας πραγματεύεται το ιστορικό εντοπισμού και αποκάλυψης του χαμάμ. Eπιχειρεί μέσα από μοντάζ συνεντεύξεων να δείξει κλιμακωτά πως ξεκίνησαν όλα, ποια ήταν η πρώτη ένδειξη που οδήγησε τους επιστήμονες σε αυτήν τη σημαντική ανακάλυψη, πώς ένιωσαν οι ειδικοί όταν αντίκρισαν την τοιχοποιία του οθωμανικού λουτρού πίσω από τους σοβάδες των φυλακών, πώς η ανακάλυψη αυτή επηρέασε την τοπική κοινωνία και σε ποιες ενέργειες προχώρησαν οι αρμόδιοι.
Το δεύτερο κεφάλαιο της ταινίας περιλαμβάνει μικρή αναδρομή για τα Οθωμανικά Τρίκαλα με χάρτη και εικόνες κτιρίων και παρουσιάζεται συνοπτικά το συγκρότημα του Οσμάν Σαχ και ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Σινάν. Γίνεται εκτενής παρουσίαση του οθωμανικού λουτρού των Τρικάλων καθώς και αναφορά γενικά στα λουτρά, στην αρχιτεκτονική και τη λειτουργία τους. Παράλληλα παρουσιάζονται οι εργασίες ανάδειξης του μνημείου (ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες), οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι ειδικοί λόγω των πολλαπλών νεότερων επεμβάσεων από τη μετατροπή του σε φυλακές, καθώς και τα νέα στοιχεία που ενδεχομένως προέκυψαν.
Το τρίτο κεφάλαιο, ο «επίλογος» της ταινίας παρουσιάζει μέσα από συνεντεύξεις την αλλαγή που επήλθε στο κέντρο της πόλης μετά την ανάδειξη του οθωμανικού λουτρού και ενός συνόλου μιας σημαντικής ιστορικής περιόδου των Τρικάλων. Τέλος εξετάζει τον αντίκτυπο της αλλαγής αυτής στην καθημερινότητα της πόλης και των κατοίκων.
