1912 – 1945… Σκληροί, ανελέητοι καιροί. Πόλεμος, εκατομμύρια θύματα, ξεριζωμός, προσφυγιά, μετανάστευση, εξαθλίωση, φτωχοποίηση, πείνα και κατοχή. Τα γεγονότα σπαρακτικά, απίστευτα και όμως αληθινά, εξελίσσονται στο βιβλίο της Ειρήνης Νικολάκη-Καλαμάρη «Η επιστροφή» (εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ) μέσω της ιστορίας μιας οικογένειας της Μικράς Ασίας και επεκτείνονται πέρα της μικρασιατικής καταστροφής. «Τα όνειρα, τα πάθη, η αναζήτηση της χαμένης ευτυχίας, η ελπίδα, ο αγώνας για την επιβίωση, η αγωνία για το μέλλον και γενικά η καταγραφή της ανθρώπινης ψυχής πάνω στο χάρτη ενός ταραγμένου, πληγωμένου κόσμου, αποτελούν την ουσία αυτού του βιβλίου» θα μου πει η ίδια συζητώντας μαζί της για το νέο της βιβλίο που συγκλονίζει.
Συνέντευξη στη Βιβή Μαργαρίτη
-Η επιστροφή… Μιλήστε μου για το νέο σας βιβλίο.
-Η “Επιστροφή” είναι ένα βιβλίο του οποίου η υπόθεση συνοψίζεται σε τρία κύρια θέματα. Πόλεμος, προσφυγιά, μετανάστευση. Τα γεγονότα σπαρακτικά από ζωή, απίστευτα και όμως αληθινά, εξελίσσονται μέσω της ιστορίας μιας οικογένειας της Μικράς Ασίας και επεκτείνονται πέρα της μικρασιατικής καταστροφής.
–Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα που αναφέρεται στη Μικρασιατική Καταστροφή και τα δεινά που προκάλεσε στους Έλληνες της Μικράς Ασίας;
-Από το 1912 έως το 1945, περίοδο που αναπτύσσεται η ιστορία της Επιστροφής, οι Έλληνες πολέμησαν σε τρεις πολέμους, υπέστησαν εκατομμύρια θύματα, ξεριζωμό, μετανάστευση, εξαθλίωση, φτωχοποίηση, πείνα και κατοχή. Στην Επιστροφή οι ήρωές μου, η Κατερνώ, ο Στρατής, η Χρυσή, η Αννέτα, ο Λάμπρος και ο Νικήτας άνθρωποι καθημερινοί έζησαν σε τούτους τους σκληρούς, ανελέητους καιρούς. Τα όνειρα, τα πάθη, η αναζήτηση της χαμένης ευτυχίας, η ελπίδα, ο αγώνας για την επιβίωση, η αγωνία για το μέλλον και γενικά η καταγραφή της ανθρώπινης ψυχής πάνω στο χάρτη ενός ταραγμένου, πληγωμένου κόσμου, αποτελούν την ουσία αυτού του βιβλίου.
-Ένα βιβλίο με «φόντο» ένα οικογενειακό ιστορικό. Πρόκειται για πραγματική ιστορία;
–Η ιστορία βασίζεται σε αληθινά γεγονότα από τις διηγήσεις δύο φίλων στους οποίους αφιερώνεται το βιβλίο. Ο μύθος επεμβαίνει για να γεμίσει κενά, να δώσει το χρώμα της εποχής και να φωτίσει χαρακτήρες. Τα ιστορικά στοιχεία του βιβλίου διατηρήθηκαν αναλλοίωτα σύμφωνα με έγκυρες ιστορικές πηγές.
–Θα απομείνουν τα συναισθήματα, ο πόνος του ξεριζωμού και η τραχιά σιωπή ν’ αντιστέκεται στη λήθη που παραμονεύει;
–Τα συναισθήματα που προκαλούν οι μνήμες, οι αναμνήσεις της ψυχής που παραμένουν ζωντανές στο πέρασμα των χρόνων και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, δεν πεθαίνουν. Σαν ακοίμητοι φρουροί ενός παρελθόντος, αντιστέκονται στη λήθη που πάντοτε παραμονεύει.
-Υπάρχει όμως ένα μέλλον ζωντανό που δεν μπορεί να πουληθεί… Άνθρωποι που έχασαν τα πάντα όχι όμως την αξιοπρέπειά τους;
-Χωρίς αμφιβολία, όταν δεν πιστεύεις στο μέλλον, στερείσαι αισιοδοξίας. Στη σκέψη των ηρώων μου, το μέλλον παραμένει ζωντανό. Πιστεύουν σ’ αυτό, αποδέχονται τον εαυτό τους και ακολουθούν το δικό τους αυθεντικό νόημα ζωής. Όχι. Δεν χάνουν την αξιοπρέπειά τους. Διατηρούν την αυτοεκτίμησή τους, σέβονται τον εαυτό τους και απαιτούν να τους σέβονται και οι άλλοι. Χαρακτηρίζονται από σεμνότητα, σοβαρότητα, ευπρεπή συμπεριφορά και ευγένεια.
-«Ο κόσμος έτσι είναι φτιαγμένος, ψεύτικος. Ονειρικός και παραμυθένιος. Εμείς ζητούμε να του αφαιρέσουμε τα στολίδια, να τον κάνουμε αλλόκοτο και σκληρό»;
-Θα μπορούσε να είναι και έτσι αν επιδίωξη της ανθρωπότητας ήταν το ωραίο, το καλό, το δίκαιο. Αν ζούσαμε κάτω από διαφορετικές συνθήκες και όχι σ’ αυτές που αντιμετωπίζουμε καθημερινά και προβάλλουν μπροστά στα μάτια μας ένα κόσμο σκληρό και οδυνηρό. Κι έπειτα αμφιβάλλει κανείς ότι είναι τόσο ωραίο και γλυκό, κάποιες στιγμές να ζεις το δικό σου παραμύθι, ν’ αποξεχνιέσαι… να προσμένεις ότι μπορεί να γίνει αληθινό.
-Σας δυσκόλεψε η συγγραφή; Φαντάζομαι χρειάστηκε ενδελεχή έρευνα.
-Πράγματι. Ήταν ιδιαίτερα απαιτητικό βιβλίο. Τόσο στη δομή όσο και στην έρευνα. Για τη συγγραφή του χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια με ελάχιστα χρονικά διαλείμματα.
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Μικρά Ασία, 1914.
Στα παραδεισένια Αλάτσατα η οικογένεια του Στρατή Γιαννίδη, βυθισμένη στη γλυκιά γαλήνη της καθημερινότητας, απολαμβάνει τις χαρές της ζωής. Σύντομα η μοίρα της θα αλλάξει. Χτυπημένοι από τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής, η Κατερνώ, ο Στρατής, η Χρυσή, η Αννέτα, ο Λάμπρος και ο Νικήτας θα βρεθούν στο μάτι του κυκλώνα και θα γίνουν μάρτυρες της ανθρώπινης θηριωδίας.
«[…] Mέσω ενός οικογενειακού ιστορικού κατορθώνετε να περιγράψετε την τραγωδία ενός λαού. Από το δράμα της Σμύρνης και του ξεριζωμού, στο νέο ριζωμό, που, μόλις πρόλαβε να ανθοβολήσει, ήλθε νέο δρολάπι: ο πόλεμος 1940-41. Συγκλονιστική η περιγραφή των μαχών κατά την Εαρινή Επίθεση (9/3/41) και της ολικής διαλύσεως στρατού και κράτους. Και νέα φυγή προς τη Μέση Ανατολή. Το φάσμα της πείνας. Απελευθέρωση: μεγαλειώδης περιγραφή. Μαύρα σύννεφα! Καινούργιο δρολάπι! Κάποια μορφή μένει σαν την κουφαλιασμένη ελιά. Δεν προσδοκά κάτι νέο. Τρέφεται με αναμνήσεις: “ Ένα ηλιόλουστο απομεσήμερο μιας Μεγάλης Πέμπτης, στην κουζίνα του σπιτιού της στα Αλάτσατα”. Στα Αλάτσατα που δεν υπάρχουν πια…»
Φεβρουάριος 2018
Σαράντος Ι. Καργάκος
Σχετικά με τη συγγραφέα
Η Ειρήνη Νικολάκη-Καλαμάρη γεννήθηκε στη Χίο, όπου εξακολουθεί να ζει με την οικογένειά της. Ασχολείται με τη λογοτεχνία εδώ και χρόνια.
H επιστροφή είναι το ένατο βιβλίο της. Το πρώτο της μυθιστόρημα, με τίτλο Μαθαίνοντας το σ’ αγαπώ αργά, κυκλοφόρησε το 2003. Έχει επίσης εκδώσει τα μυθιστορήματα Με χρώμα και αλμύρα (2005), Το σπίτι στον Κάτω Αιγιαλό (2009), Ο τελευταίος εραστής (2012), Μαντώ Μαυρογένους (Κέδρος, 2015) και Ένα γαλάζιο απόγευμα (Κέδρος, 2017). Επίσης έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Ιριδισμοί (2004) και Άνθη λυκίσκου (2007).
