Σημαντικότερο ρόλο στην πιθανότητα ανάπτυξης Ιδιοπαθών Φλεγμονωδών Νόσων του Εντέρου έχουν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, παρά η γενετική, η οποία μπορεί να εξηγήσει ένα μικρό μόνο ποσοστό του κινδύνου.
Μεταξύ άλλων, συνήθειες όπως το κάπνισμα και η διατροφή, ορισμένα φάρμακα και επεμβάσεις, αλλά και η ψυχική κατάσταση και ο τρόπος ζωής είναι μελετημένοι και επιβεβαιωμένοι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση ελκώδους κολίτιδας και νόσου του Crohn.
«Και οι δύο αυτές νόσοι του εντέρου είναι χρόνιες και φλεγμονώδεις, σχετίζονται δε με διαταραχές του ανοσοποιητικού που προστατεύει τον οργανισμό από μικρόβια, ιούς και λοιμώξεις. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει πραγματοποιηθεί μεγάλος αριθμός μελετών για το πώς επιδρά το εξωτερικό περιβάλλον στον κίνδυνο εκδήλωσης των Ιδιοπαθών Φλεγμονωδών Νόσων του Εντέρου καθώς και κλινικές δοκιμές που εξετάζουν την αποτελεσματικότητα της αλλαγής αυτών στη βελτίωση της πορείας τους», μας εξηγεί ο Δρ. Αναστάσιος Ξιάρχος.
Η εξέχουσα σημασία της διατροφής στην ανάπτυξή τους έχει καταδειχθεί από πολλές μελέτες, δεδομένου ότι δύναται να διατηρήσει το εντερικό μικροβίωμα ή να διαμορφώσει ένα προφλεγμονώδες υπόβαθρο. Η υψηλότερη πρόσληψη φυτικών ινών από λαχανικά ή φρούτα μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης νόσου του Crohn, περισσότερο από αυτές που λαμβάνονται από δημητριακά ή προϊόντα ολικής αλέσεως.
Η πρόσληψη ωμέγα-3 και ωμέγα-6 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων απομακρύνει τον κίνδυνο τόσο για ελκώδη κολίτιδα όσο και για νόσο του Crohn. Ευεργετικά δρουν η διατροφική πρόσληψη ψευδαργύρου και καλίου. Αντιθέτως, επιβαρυντική είναι η διατροφή που περιλαμβάνει υψηλές ποσότητες ζωικής πρωτεΐνης (κρέας ή ψάρι), κορεσμένων λιπών, επεξεργασμένων κρεάτων και επεξεργασμένων σακχάρων, καθώς προδιαθέτει για ανάπτυξη προφλεγμονώδους περιβάλλοντος στο παχύ έντερο.
Στα βρέφη το μικροβίωμα σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο γέννησης, τη χρήση αντιβιοτικών κατά την κύηση και με τον θηλασμό. Έχει βρεθεί ότι ο θηλασμός προστατεύει τον άνθρωπο από την ανάπτυξη ελκώδους κολίτιδας και νόσου του Crohn, αρκεί η διάρκειά του να ξεπερνά τους 12 μήνες.
Η φυσική δραστηριότητα μειώνει ακόμα και κατά 44% τον κίνδυνο ανάπτυξης ελκώδους κολίτιδας στις γυναίκες, συγκριτικά με εκείνες που διάγουν καθιστική ζωή. Σε μια μεγάλη μελέτη 1857 ασθενών με ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn, η αύξηση του επιπέδου άσκησης συνδέθηκε με μείωση του κινδύνου ενεργούς πάθησης κατά 32% στους ασθενείς με νόσο του Crohn και κατά 24% σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα σε 6 μήνες.
Η επίδραση του καπνίσματος έχει μελετηθεί εκτενώς και έχει βρεθεί ότι ρυθμίζει τόσο τις ανοσολογικές αντιδράσεις όσο και την ποικιλομορφία και τη σύνθεση του μικροβιώματος του εντέρου. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι το ενεργό κάπνισμα συνδέεται αντιστρόφως με τον κίνδυνο εκδήλωσης ελκώδους κολίτιδας.
Οι καπνιστές έχουν πιο ήπια πορεία και καλύτερη πρόγνωση, συγκριτικά με τους μη καπνιστές, ενώ έχουν μικρότερο κίνδυνο να υποβληθούν σε κολεκτομή, μια επέμβαση κατά την οποία, όπως μας εξηγεί ο Δρ. Αναστάσιος Ξιάρχος, αφαιρείται το μέρος του εντέρου που φλεγμαίνει.
Η επέμβαση πραγματοποιείται λαπαροσκοπικά στις μέρες μας, διότι επιτρέπει την ταχύτερη επαναλειτουργία του εντέρου και επάνοδο στην εργασία. Κυρίως, όμως, γιατί απαλλάσσει τον ασθενή από τον πόνο που προκύπτει μετεγχειρητικά με την ανοιχτή χειρουργική μέθοδο και μειώνει την ανάγκη παραμονής στο νοσοκομείο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Αντίθετα, η διακοπή του καπνίσματος από τους ανθρώπους με ελκώδη κολίτιδα συχνά συσχετίζεται με υποτροπή.
Η δυτικοποίηση και αστικοποίηση του τρόπου ζωής σε χώρες που παραδοσιακά έχουν μικρά ποσοστά των συγκεκριμένων νόσων του εντέρου έχει αλλάξει τις ισορροπίες. Εκτός από τα διαφορετικά μοντέλα διατροφής, έχει αποδειχθεί ότι το υπερβολικά καθαρό περιβάλλον ενός αστικού σπιτιού είναι λιγότερο προστατευτικό απ’ ότι η έκθεση σε ζώα φάρμας και κατοικίδια. Ο τόπος κατοικίας και εργασίας ως ενδεικτικό της ηλιοφάνειας αποτελεί άλλο ένα σημείο που προσδιορίζει τα ποσοστά των ΙΦΝΕ, δεδομένης της ευεργετικής επίδρασής της ακτινοβολίας του ήλιου στο σχηματισμό βιταμίνης D, η οποία είναι γνωστό ότι ρυθμίζει την φλεγμονή του εντέρου.
Προστατευτικά δρα και η σκωληκοειδεκτομή στον κίνδυνο εμφάνισης ελκώδους κολίτιδας. Τα αποτελέσματα μιας μεγάλης σουηδικής μελέτης, οι συμμετέχοντες στην οποία είχαν υποβληθεί σε σκωληκοειδεκτομή για σκωληκοειδίτιδα ή μεσεντέρια λεμφαδενίτιδα πριν από την ηλικία των 20 ετών, έδειξαν ότι υπάρχει μικρότερος κίνδυνος εκδήλωσης της ελκώδους κολίτιδας. Όμως, δεν ισχύει το ίδιο με τη νόσο του Crohn, καθώς μετεγχειρητικά ο κίνδυνος αυξάνεται, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει ανακαλυφθεί εάν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια.
Όπως διευκρινίζει ο Δρ. Ξιάρχος, αυτό συμβαίνει διότι υπάρχει άμεση συσχέτιση της σκωληκοειδούς απόφυσης με τη ρύθμιση της εντερικής βιομεμβράνης, η οποία βοηθά στην επαναποίκηση της χλωρίδας του παχέος εντέρου, μετά από μια διαρροϊκή ασθένεια.
Αντιθέτως, οτιδήποτε μπορεί να διαταράξει το μικροβίωμα του εντέρου περιλαμβάνεται στους παράγοντες κινδύνου. Συγκεκριμένα, η έκθεση στα αντιβιοτικά είναι γνωστό ότι διαταράσσει την ποικιλία των μικροβίων που ζουν στο έντερο. Μάλιστα, όταν λαμβάνονται κατά το πρώτο έτος της ζωής, οι πιθανότητες εμφάνισης ΙΦΝΕ, και ιδιαίτερα ελκώδους κολίτιδας είναι πολύ αυξημένες.
Τις ίδιες επιπτώσεις στο έντερό έχουν και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, καθώς έχει αποδειχθεί ότι και προκαλούν ΙΦΝΕ και συμβάλλουν στην υποτροπή τους. Δεκαπέντε μέρες το μήνα αρκούν να αυξήσουν τις πιθανότητες τόσο για ελκώδη κολίτιδα όσο και για νόσο του Crohn. Η δε λήψη τους 5 φορές το μήνα επιδρά αρνητικά στην ύφεση των νόσων. Η ασπιρίνη δεν είχε σημαντική επίδραση.
Σημαντική είναι και η ψυχική υγεία. Η κατάθλιψη και το στρες είναι γνωστό ότι έχουν επιπτώσεις στο έντερο, με τα ευρήματα των μελετών να επιβεβαιώνουν ότι οι γυναίκες με κατάθλιψη είναι πιο επιρρεπείς στην εμφάνιση ελκώδους κολίτιδας.
Τέλος, η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει σχετιστεί με τις IΦΝΕ, και σύμφωνα με τους ερευνητές, αιτία είναι η επίδραση των σωματιδίων και των χημικών ρύπων στην ανοσοαπόκριση και στην πρόκληση συστηματικής φλεγμονής.
«Με δεδομένο ότι τα ποσοστά των ασθενών αυξάνονται ανά τον κόσμο, η πρόληψη θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των πιθανοτήτων έναρξης της φλεγμονής που οδηγεί σε εντερικά και όχι μόνο συμπτώματα, που περιλαμβάνουν πόνο, ναυτία, έμετο, αλλά και δυσαπορρόφηση ή ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών, απώλεια βάρους, οστεοπόρωση, προβλήματα στη χολή και στο ήπαρ και πολλά άλλα. Είναι απαραίτητη η αλλαγή ορισμένων επιβλαβών συνηθειών και η υιοθέτηση όσων αποδεδειγμένα προστατεύουν από την εμφάνιση των παθήσεων», καταλήγει ο Δρ. Αναστάσιος Ξιάρχος.
