Γιάννης Τσιτσίμης: “Το παρελθόν δεν μπορεί να υφίσταται ως άκυρος λόγος”

Μια γυναίκα που τόλμησε να αγαπήσει και να αγαπηθεί στη δίνη ενός πολέμου. Μια γυναίκα που την παρασέρνουν  οι καιροί, τα πάθη και τα μίση σε μια χώρα που φλέγεται. Μια πράξη έρωτα σημαδεύει για πάντα την υπόλοιπη ζωή της. Η αγάπη όμως δεν έχει σύνορα, δεν έχει  όρια, δεν έχει ντροπή. Το βιβλίο του Γιάννη Τσιτσίμη «Με σφραγισμένα χείλη» (εκδόσεις Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ) με άξονα την ιστορία έρχεται να μιλήσει για την ιστορία που δεν ειπώθηκε. «Το μυθιστόρημα δεν είναι «ιστορικό» αλλά χρησιμοποιεί την προκάλυψη της ιστορίας για να διερευνήσει τα βαθύτερα πάθη που δεσμεύουν ή απελευθερώνουν τις πράξεις μιας γυναίκας ξεχωριστής που έζησε πολύ πιο μπροστά από τους καιρούς της κι η εξουσία του ανδρικού κόσμου δεν της το συγχώρησε ποτέ» θα μου πει ο ίδιος ο συγγραφέας με τον οποίο είχα τη χαρά να συνομιλήσω.

Συνέντευξη στη Βιβή Μαργαρίτη

-Με σφραγισμένα χείλη… κ. Τσιτσίμη, μιλήστε μου για την υπόθεση του νέου σας βιβλίου.

– Η Μαρία Χατζηγιάννη, μια γυναίκα που παρασέρνουν  οι καιροί, τα πάθη και τα μίση μιας Ελλάδας διχασμένης, ετοιμόρροπης. Καθώς η χώρα καίγεται μέσα στην Κατοχή, στον Εμφύλιο και στο βασίλειο της μισαλλοδοξίας στις επόμενες δεκαετίες της σιωπής, η Μαρία δεν είναι παρά ένας άνθρωπος που τον παρασέρνει μια δίνη καταστροφική. Μια πράξη έρωτα σημαδεύει για πάντα την υπόλοιπη ζωή της. Το όνειδος: ερωτεύεται και μένει έγκυος από Γερμανό αξιωματικό στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Αποφασίζει να κρατήσει το παιδί αυτό κι έτσι προχωρεί σε μια πράξη που θα έχει αλυσιδωτές αντιδράσεις για πάντα επάνω της. Η τιμωρία θα είναι αμείλικτη. Τα χρόνια περνούν κι αυτή, καταδικασμένη και δακτυλοδεικτούμενη στην κοινωνία των ανθρώπων, προχωρεί ολοένα μπροστά μέσα από την εξορία της  στην επαρχία, το μεγάλωμα του παιδιού της, τους αντάρτες στα βουνά, τους καινούργιους βασανισμένους έρωτες στη ζωή της, τη βαθμιαία είσοδό της στον κόσμο της τρέλας. Κι όταν ο χαμένος για χρόνια θείος της και σημαντικό κομμάτι του παρακράτους της δεκαετίας του ’40, επεμβαίνει και αλλάζει τη ζωή της, η κόλαση θα ανοίξει τους ασκούς της για να την καταβροχθίσει αυτήν που θέλησε να πάει, όντας γυναίκα, μόνη της ενάντια στους καιρούς και τα χρηστά ήθη με μόνο αντάλλαγμα την ελευθερία της.

Η Θεσσαλονίκη, το Επταπύργιο, ο μετεμφυλιακός κόσμος στημένος στα μέτρα των νικητών, η δολοφονία του Λαμπράκη στην οποία εμπλέκεται  έμμεσα και αποτελεί για αυτήν καταλύτη της ψυχής της, δεν είναι παρά τα σημάδια, τα αποσιωπητικά μιας ζωής που καταστράφηκε για να ανοίξει δρόμο σε μια καινούργια γενιά που θα έρθει να ζήσει. Και θα ζήσει. Πάνω στις  κραυγές και τις στάχτες της προηγούμενης…

-Τα παλιά ασεβούν στα μελλούμενα;

– Το παρελθόν δεν μπορεί να υφίσταται ως άκυρος λόγος. Αν το παλαιό ασεβεί στο επόμενο, τότε η διάσταση της διαμόρφωσης μιας στάσης ζωής πιο ανθρώπινης απέναντι στον άλλο, τον διπλανό μας, αρχίζει  να χωλαίνει. Είναι γεγονός όμως , ότι τουλάχιστον στο μυθιστόρημα αυτό οι παλιές επιλογές δεν ασεβούν ακριβώς αλλά βαρύνουν ανεπανόρθωτα (ίσως) την «καινούργια ζωή» της ηρωίδας και την οδηγούν με κραυγαλέο ρυθμό σε αδιέξοδο. Όμως εδώ υπάρχει και το μεγάλο δίλημμα: ποιος ασεβεί πραγματικά πάνω στη ζωή, απλώς ένα λάθος του παρελθόντος μας ή μήπως η ίδια η κοινωνία που υφίσταται ως απάνθρωπος κριτής όλων τόσο στο παλιό όσο και στο μελλούμενο;

-Η Μαρία Χατζηγιάννη είναι το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου σας. Ζει στη δίνη της κατοχής και του εμφυλίου, ερωτεύεται έναν Γερμανό στρατιώτη. Η αγάπη δεν έχει σύνορα, όρια ντροπή;

-Όχι, προσωπικά πιστεύω πως στον αληθινό έρωτα που, σημειωτέον, έρχεται στη ζωή μας μονάχα μια φορά, δεν υπάρχει κανένα όριο, ο έρωτας ως απόλυτο ψυχοπαθολογικό παράδοξο δεν μπορεί να συμβιώσει με όρια ούτε με σύνορα. Τούτο είναι ταυτόχρονα και ρηξικέλευθο μα και τρελό. Αλλά το πραγματικό αξίωμα είναι άλλο και όχι ακριβώς τα όρια ή  η ντροπή μιας γυναίκας της Κατοχής. Η πραγματικότητα έγκειται στην επιλογή. Όχι απλώς του άλλου, αλλά της ολότητας του άλλου δίχως φραγμούς και ηθικές παραδοχές ως ανασταλτικό στοιχείο. Και γι’ αυτό πολλοί έρωτες δεν έχουν διάρκεια και γίνονται εύκολα στάχτη. Γιατί μέσα στη δίνη αυτή αγνοούν την ολοκλήρωση μέσα στον άλλο. Κάτι που σήμερα δε συμβαίνει καθώς ζούμε σε μια εποχή γεμάτη από μωρές φιλοδοξίες, μικρότητες και εγωπάθειες. Η Μ. Χατζηγιάννη θέλει να τα υπερβεί όλα αυτά και να μείνει για πάντα μέσα στον άλλο ακόμη κι όταν ο Άλλος έχει πια φύγει και θέλει να μείνει όχι ως δειλή στάση μα ως ο ολοκληρωτικός έρωτας.

-Μία γυναίκα ενάντια στους καιρούς και τα χρηστά ήθη της εποχής;

-Ήδη από την προηγούμενη απάντηση έθιξα το ζήτημα αυτό. Ναι, γιατί όχι; Και για την ακρίβεια μια γυναίκα ενάντια στα χρηστά αντρικά ήθη της εποχής που τη διαμορφώνουν άλλωστε ως κάτοχοι της εξουσίας κατά πώς θέλουν. Εγώ αυτό που επιδίωξα μέσα στις 400+  σελίδες του βιβλίου ήταν να μιλήσω από τη θέση και την ψυχολογία της γυναίκας. Και για να ξεκαθαρίσουμε κάτι, στην πράξη η γυναίκα αυτή οδηγείται από τις ασυνείδητες επιλογές της να πάρει τη θέση αυτή, δεν δεσπόζει ως κάτι φοβερό στην εποχή της αλλά είναι η εποχή που την κάνει να νιώθει τον φόβο. Και μπρος στον φόβο αυτό, επιλέγει την αγάπη, τον τοκετό, τον θρίαμβο της ελευθερίας μέσα στον Καιάδα που την περιμένει στα επόμενα αδηφάγα χρόνια. Και δεν μετανιώνει ποτέ… Άλλωστε ποιος είναι αυτός που δύναται να ορίσει την ηθική των ανθρώπων;

-Ο άνθρωπος κουβαλάει το κτήνος μέσα του;

-Το  πρώτο σημείο γαλήνης στην παγκόσμια ιστορία αίματος, φόνων και προδοσίας της ανθρωπότητας, είναι η στιγμή που ο άνθρωπος στέκεται απέναντι στους κίονες του Παρθενώνα και αντιλαμβάνεται, καθώς λάμπει ο ναός στον αττικό ουρανό, πως μπορεί να μην είναι μονάχα βάρβαρος. Και είναι μια διαπίστωση που την κάνει χάρη στην Τέχνη. Το κτήνος είναι κάτι που ελλοχεύει μέσα μας διαρκώς. Δεν είναι ανάγκη να μαχαιρώσεις πακιστανούς στο δρόμο ή να στείλεις ανθρώπους στα κρεματόρια, είναι τόσος ο φθόνος, ο εγωισμός, η υποκρισία και το μίσος που έχει ο συνάνθρωπος εντός του που η έννοια του κτήνους αποκτά διαφορετική υπόσταση. Κι είναι το χρήμα και η εξουσία που διαφθείρουν ανεπανόρθωτα τον άνθρωπο. Το ξέρουμε όλοι μα δεν κάνουμε τίποτε γι’ αυτό. Και την ίδια στιγμή χιλιάδες άνθρωποι σε όλον τον πλανήτη στερούνται τα πιο βασικά αγαθά κι επομένως την αξία του να λέγονται άνθρωποι. Κι η κτηνωδία ως μέσο επιβίωσης εξακολουθεί και βασιλεύει κι όλοι κάνουμε πως δεν την βλέπουμε, όχι όσο υφίσταται στην ζωή των άλλων…

-Έχω την εντύπωση ότι «τα σφραγισμένα χείλη» προσπαθούν σε όλο το βιβλίο να μιλήσουν… Μία κραυγή σέρνεται κι ελπίζει πως κάποια στιγμή θα ακουστεί;

-Η Μ. Χατζηγιάννη πάσχει από αυτό. Σ’ ολάκερο το μυθιστόρημα θέλει να βγάλει μια τέτοια μακρόσυρτη κραυγή που θα τρομάξει ο κόσμος όλος. Γιατί θα ‘ναι η κραυγή των απανταχού απελπισμένων κι αδικημένων ανθρώπων της πλάσης. Κι ύστερα, από ποιον να ακουστεί; Ιδού το μεγάλο ερώτημα ως άτοπο της κρίσης και της σκέψης του σημερινού γίγνεσθαι. Ποιος έχει χρόνο για ν’ ακούσει τη φωνή της Αφρικής, τη φωνή της πείνας, τη φωνή της απελπισίας και του πολέμου, τη φωνή της ζωής που χάνεται μέσα σε πορνεία με ανήλικες, τη φωνή των καταπιεσμένων γυναικών, ποιος έχει χρόνο (και κουράγιο) να αφουγκραστεί την κραυγή των φτωχών και άμοιρών ανθρώπων που οδεύουν ατελεύτητα στον θρήνο δίχως έλεος; Γι’ αυτό τα χείλη είναι σφραγισμένα. Γιατί η σιωπή είναι ταυτόχρονα και η φωνή τους. Και να φοβόμαστε αυτούς που τραβούν πολλά στο πετσί τους αλλά δε μιλούν, το βαστάνε μέσα τους σα να ‘χουνε γλώσσα κομμένη. Θα είναι οι επόμενοι  επαναστάτες που θα τα σαρώσουν όλα…

-Ένα βιβλίο που με άξονα την ιστορία έρχεται να μιλήσει για την ιστορία που δεν ειπώθηκε;

-Το μυθιστόρημα δεν είναι «ιστορικό» αλλά χρησιμοποιεί την προκάλυψη της ιστορίας για να διερευνήσει τα βαθύτερα πάθη που δεσμεύουν ή απελευθερώνουν τις πράξεις μιας γυναίκας ξεχωριστής που έζησε πολύ πιο μπροστά από τους καιρούς της κι η εξουσία του ανδρικού κόσμου δεν της το συγχώρησε ποτέ. Η ανείπωτη ιστορία της Κατοχής και του εμφυλίου έχει αρχίσει πια δειλά  να λέγεται και να αναλύεται. Αν κοιτάξουμε βαθιά μέσα της θα έχουμε τις απαντήσεις που μας λείπουν για την κατάσταση σήμερα. Όλα συνδέονται κι όλα εξηγούνται. Η ιστορία είναι ζωντανή, γύρω μας, μάς παρατηρεί. Αν δεν την αναλύσουμε σωστά (και υποκειμενικά αναπόφευκτα) θα μας τιμωρήσει αργά ή γρήγορα, η χώρα μας ήδη περνά πάθη και δεινά γιατί υποτίμησε την έλξη τη ιστορίας. Κι αν άνθρωποι σαν την άμοιρη τη Μαρία Χατζηγιάννη έρχονται σαν φαντάσματα από το παρελθόν να μας στοιχειώσουν, τούτο συμβαίνει γιατί ακόμη δε μάθαμε μήτε την ιστορία μας μα μήτε και ν’ αγαπάμε…

Από το οπισθόφυλλο

Με σφραγισμένα χείλη – Τσιτσίμης Γιάννης

 Μια γυναίκα που τόλμησε να αγαπήσει και να αγαπηθεί στη δίνη ενός πολέμου. Μια γυναίκα που την παρασέρνουν  οι καιροί, τα πάθη και τα μίση σε μια χώρα που φλέγεται. Μια πράξη έρωτα σημαδεύει για πάντα την υπόλοιπη ζωή της. Η αγάπη όμως δεν έχει σύνορα, δεν έχει  όρια, δεν έχει ντροπή.