Γιάννης Καλπούζος: Έλληνας αξίζει να λέγεται όποιος λαχταρά να ανήκει στο ράμμα, στη συνέχεια του Ελληνισμού

Ο Γιάννης Καλπούζος είναι ένας συγγραφέας που έχει βάλει τη σφραγίδα του στο κοινωνικό μυθιστόρημα με… φόντο την ιστορία. «Το σήμερα έχει τις πηγές του στο χθες και σκύβω εκεί να πιώ νερό για να ξεδιψάσω νου και ψυχή. Με γοητεύει γενικότερα η περιπλάνηση σε άλλες εποχές» θα μου πει ο ίδιος για να συμπληρώσει «Η Ιστορία αποτελεί τον δρόμο που μας οδήγησε ίσαμε δω. Μας δυναμώνει και μας διδάσκει. Ωστόσο, άμα μένει κανείς απόλυτα κολλημένος απάνω της δε θα κάνει βήμα μπροστά. Χρειαζόμαστε το μέλι της, ή ό,τι μπορεί να μετατραπεί σε μέλι, κι όχι το δηλητήριό της».

Είχα τη χαρά να συνομιλήσω μαζί του με αφορμή το νέο του βιβλίο με τίτλο «Γινάτι. Ο σοφός της λίμνης» (εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ) και την παρουσίασή του στα Τρίκαλα απόψε το βράδυ.

Συνέντευξη στη Βιβή Μαργαρίτη

 -Γινάτι. Ο σοφός της λίμνης… Ένα ακόμη κοινωνικό μυθιστόρημα με φόντο την ιστορία που φέρει την υπογραφή σας;

-Ακριβώς. Με κέντρο τον άνθρωπο που παλεύει με τη μοίρα και με τον εαυτό του, ενώ στο υπόστρωμα αναπαριστάνεται η εποχή από το 1917 μέχρι το 1929 προκειμένου ο αναγνώστης να βιώσει παραστατικά όσα διαδραματίζονται, καθώς και να κρίνει τους ήρωες, τα ιστορικά γεγονότα, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές με βάση όσα ίσχυαν τότε κι όχι με τον τρόπο που σκαφτόμαστε σήμερα.

-Τι πραγματεύεται ως μυθοπλασία το νέο σας βιβλίο;

-Ο κεντρικός ήρωας, ο Ζώτος, μεταναστεύει από το χωριό του στα Γιάννενα ύστερα από μια δολοφονία, μια αυτοκτονία και όσα φημολογούνται για τη μάνα του και τη μυστηριώδη γέννησή του. Στα Γιάννενα δυσκολεύεται να βιοποριστεί, ζηλεύει το κοσμοπολίτικο περιβάλλον το οποίο δεν μπορεί να απολαύσει, παρεξηγεί, πεισμώνει και προσπαθεί να σβήσει τις εσωτερικές του φωτιές χωρίς αρχικά να συνειδητοποιεί ότι μόνο αυτές θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει τον εαυτό του. Θα βρεθεί αντιμέτωπος και με τη θηριωδία του πολέμου, με δολοπλοκίες, καβγάδες και ξυλοδαρμούς, θα συμμετάσχει σε ευτράπελα περιστατικά, ενώ ο έρωτάς του για την Χαβαή θα τον φέρει αντιμέτωπο με το φως ή το σκοτάδι. Από τη δική της μεριά η Χαβαή καλείται να συγκρουστεί με το οικογενειακό της περιβάλλον, αλλά και με το σύνολο της μουσουλμανικής κοινότητας προκειμένου να ακολουθήσει τα «θέλω» της και να μετουσιωθεί σε πραγματικότητα ο έρωτάς της. Αρκετοί άλλοι ήρωες πλαισιώνουν τους δύο πρωταγωνιστές – ένας σατανικός εμπειρικός γιατρός, ένας τυχοδιώκτης καλόγερος, μια γυναίκα αράχνη και άλλοι – ενώ και οι δύο έχουν μέντορά τους τον σιορ Δονάτο ο οποίος δίνει σοφές ορμήνιες, ωστόσο κρύβει κι εκείνος τα δικά του μυστικά ή ανομήματα.

-Χρονικά αναφέρεται στην ταραγμένη εποχή πριν από το 1922 και κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου. Γιατί επιλέξατε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή;

–Η χρονική περίοδος, το πολυφυλετικό περιβάλλον των Ιωαννίνων, η προσφυγιά, η Μικρασιατική εκστρατεία και τα απότοκά της προσφέρονταν να μιλήσω για τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο, αρχής γενομένης από την ταυτότητα του Έλληνα και στη συνέχεια για τις ποικίλες εκφάνσεις της ψυχής, την ηπειρώτισσα γυναίκα, τον διχασμό, τη συνύπαρξη, το γινάτι και πολλά άλλα.

Η εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου που διοργανώνεται από το βιβλιοπωλείο Επιλογή της Ανθούλας Αλεξανδρή, το Σύλλογο Ηπειρωτών Νομού Τρικάλων και τις εκδόσεις Ψυχογιός, θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 22 Ιουνίου στις 8.00 το βράδυ στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Τρικκαίων. Το βιβλίο θα προλογίσει η πρόεδρος του Συλλόγου Ηπειρωτών Νίκη Χύτα, ενώ αποσπάσματα θα διαβάσει η Θεοδώρα Σαργιώτη. Το συντονισμό της συζήτησης θα έχει ο Γιώργος Αλεξανδρής.

-Στην ίδια πατρίδα συνυπάρχουν ή συγκρούονται διαφορετικοί κόσμοι, ομάδες και άτομα, σμίγουν ή αποχωρίζονται τα όνειρα κι ανακατώνονται τα αίματα, οι θρησκείες και οι γλώσσες· κι όλα συμβαίνουν στα Γιάννενα. Αυτή η πόλη εκπέμπει μία μυστηριακή μαγεία;

-Σε μένα, αναμφισβήτητα. Θαρρώ το ίδιο και σε πολλούς άλλους. Ωστόσο για να τη νιώσει κανείς στο μεγαλείο της πρέπει να γνωρίζει την ιστορία της πόλης και κυρίως την ιστορία που έγραψαν οι καθημερινοί άνθρωποι. Αυτό πάσχισα να πετύχω και μέσα από το “γινάτι”, να αναπλάσω την κοινωνική ιστορία.

-Η αναπαράσταση της καθημερινής ζωής είναι κάτι που σας γοητεύει (κάτι που έχω διαπιστώσει σε όλα τα βιβλία σας);

–Το σήμερα έχει τις πηγές του στο χθες και σκύβω εκεί να πιώ νερό για να ξεδιψάσω νου και ψυχή. Με γοητεύει γενικότερα η περιπλάνηση σε άλλες εποχές. Για να ανιχνεύσω κι από τι είμαστε πλασμένοι οι σημερινοί. Είτε το θέλουμε είτε όχι κουβαλάμε μέσα μας νοοτροπίες, συμπεριφορές, ελαττώματα, προτερήματα, μυθεύματα και τόσα άλλα από τους προπάτορές μας.

-Ένα γινάτι μπορεί να αποτελέσει κάτι που μας κρατάει πίσω… όμως μπορεί να αποτελέσει κι αφορμή για δημιουργία;

-Στο μυθιστόρημα το γινάτι έχει δύο δρόμους, σαν την αρετή και την κακία. Από τη μια το μίσος, ο θυμός, η εκδικητικότητα, η ζήλια, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, η έπαρση, η ξεροκεφαλιά και τόσα άλλα. Από την αντίπερα όχθη υπάρχει το δημιουργικό γινάτι, το γόνιμο πείσμα. Όταν θέτουμε στόχους και αγωνιζόμαστε να τους κατακτήσουμε. Όταν ο στοχασμός και η νηφάλια σκέψη γίνονται κομμάτι της ζωής μας.

-Ασχολείστε με το ζήτημα της ταυτότητας του Έλληνα… Ένα θέμα που ειδικά στις μέρες μας είναι εξαιρετικά επίκαιρο. Ποιος δικαιούται τελικά να ονομάζεται Έλληνας; Φτάνει το κληρονομικό δικαίωμα; Ποιος το αξίζει και τι θα έπρεπε να οραματίζεται ο Έλληνας;

–Το μελίσσι της Ελλάδας φωλιάζει στην κυψέλη που λέγεται ελληνική γλώσσα. Στο «γινάτι» τίθεται το ερώτημα εάν αρκούν το σπέρμα, το αίμα, η θρησκεία, ο τόπος και ο πολιτισμός του παρελθόντος να ονομάζεται κάποιος Έλληνας, ενώ δεν στρέφεται εναντίον του δικαιώματος οποιουδήποτε να αυτοπροσδιορίζεται σε ατομικό επίπεδο με βάση τις δικές του αντιλήψεις και την κοσμοθεωρία του. Κατά τη γνώμη μου Έλληνας αξίζει να λέγεται όποιος λαχταρά να ανήκει στο ράμμα, στη συνέχεια του Ελληνισμού. Όποιος νιώθει κομμάτι της Ιστορίας του, διαθέτει ανθρωπιά και, το σημαντικότερο, αγαπά την ελληνική γλώσσα και προσπαθεί να μπει στην ψυχή της.

-Χρησιμοποιείτε μία ιδιαίτερη γραφή σε ό,τι αφορά τη γλώσσα… η ντοπιολαλιά. Αυτό σας δυσκόλεψε;

–Στα βιβλία μου χρησιμοποιώ λογοτεχνική γλώσσα, όχι πάντα την ίδια, η οποία μπολιάζεται με τις εκάστοτε ντοπιολαλιές. Βίωσα και μίλησα για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής μου την Ηπειρώτικη ντοπιολαλιά, μέχρι τα δεκαοκτώ. Πέρα από αυτό χρειάστηκε να μελετήσω προς πολλές κατευθύνσεις: παλιότερα λογοτεχνικά κείμενα, καταγεγραμμένες μαρτυρίες, επιστολές, χιλιάδες φύλλα των τοπικών εφημερίδων της εποχής, στίχους τραγουδιών και λεξικά.

-Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Βλέπετε κοινά σημεία του σήμερα με το παρελθόν;

-Μ’ έναν τρόπο ναι, αλλά υπό διαφορετικές συνθήκες και συσχετισμούς. Πάντως ερευνώντας ή κατά τη διάρκεια της γραφής του βιβλίου αισθανόμουν ότι πολλά από όσα διαδραματίζονται συμβαίνουν σε τωρινό χρόνο. Από την τότε τρόικα των ξένων δανειστών έως το προσφυγικό κύμα, από κινήματα που προσομοιάζουν με το «Δεν πληρώνω», μέχρι τις παθογένειες και τα μυθεύματα με τα οποία έχουμε γαλουχηθεί,.

-Τί σας γοητεύει στην ιστορία; Τί σημαίνει ιστορία για σας;

–Η Ιστορία αποτελεί τον δρόμο που μας οδήγησε ίσαμε δω. Μας δυναμώνει και μας διδάσκει. Ωστόσο, άμα μένει κανείς απόλυτα κολλημένος απάνω της δε θα κάνει βήμα μπροστά. Χρειαζόμαστε το μέλι της, ή ό,τι μπορεί να μετατραπεί σε μέλι, κι όχι το δηλητήριό της.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Ο Ζώτος και η Χαβαή, με την πολυκύμαντη ερωτική τους σχέση, ένας αινιγματικός βαρκάρης, μια γυναίκα-αράχνη που γυρεύει δωμάτιο για μια νύχτα κι έναν άντρα για μια ζωή, ο σατανικός κομπογιαννίτης γιατρός Μαργαζής και ο τυχοδιώκτης παπα-Λέρας, ο οποίος παινεύεται ότι εκδύει τις γυναίκες από τα αμαρτήματα κι από τα εσώρουχα, μπλέκονται στο γαϊτανάκι που υψώνει ως μιαρή ή ευλογημένη έκρηξη το γινάτι με αφορμή έναν φόνο, μια αυτοκτονία, τον φόβο της αντεκδίκησης, την καταφρόνια της κοινωνίας, τον πλούτο, τη φτώχεια, τη ζήλια, τον πόθο, κάποια ανομολόγητα εγκλήματα, την εθνική ταυτότητα και τον διάβολο ή τον άγγελο που κρύβει καθένας μέσα του. Και κυλά η ζωή τους πότε σαν αγριεμένο ποτάμι και πότε σαν γλυκασμός της άνοιξης.

Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές πορεύονται στα χρόνια της ιταλικής κατοχής των Ιωαννίνων του 1917∙ της πρώτης απόπειρας δημιουργίας Βλάχικου πριγκιπάτου στην Πίνδο∙ της εξόρυξης πετρελαίου στη Δραγοψά∙ της εκστρατείας στη Μικρά Ασία∙ της προσφυγιάς Μικρασιατών και Ποντίων, αλλά κι εκείνης των Τουρκογιαννιωτών∙ του διχασμού σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς και της μάστιγας της ληστοκρατίας στην Ήπειρο. Συνάμα ακολουθούν τα βήματα Εβραίων, Βλάχων, Αλβανών και Σαρακατσάνων, και γενικότερα την ταραγμένη εποχή πριν από το 1922 και κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου.

Στην ίδια πατρίδα συνυπάρχουν ή συγκρούονται διαφορετικοί κόσμοι, ομάδες και άτομα∙ σμίγουν ή αποχωρίζονται τα όνειρα κι ανακατώνονται τα αίματα, οι θρησκείες και οι γλώσσες∙ κι όλα συμβαίνουν στα Γιάννενα, στην πόλη των θρύλων και της μυστηριακής γοητείας.

Σχετικά με τον συγγραφέα

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ γεννήθηκε το 1960 στο χωριό Μελάτες της Άρτας, ενώ από το 1983 ζει στην Αθήνα. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί τα εξής έργα του: Η ποιητική συλλογή «Το νερό των ονείρων» και το μυθιστόρημα «Μεθυσμένος δρόμος» (Ελληνικά Γράμματα 2000). Η συλλογή διηγημάτων «Μόνο να τους άγγιζα» (Κέδρος 2002), η οποία επανεκδόθηκε το 2017 από της εκδόσεις Ψυχογιός, εμπλουτισμένη ποικιλοτρόπως κι επιμελημένη στο σύνολό της με τον νέο τίτλο: «Κάποιοι δεν ξεχνούν ποτέ». Το μυθιστόρημα «Παντομίμα Φαντασμάτων» (Άγκυρα 2005), το οποίο κυκλοφόρησε σε επιμελημένη στο σύνολό της επανέκδοση το 2015 από τις Εκδόσεις Ψυχογιός με τίτλο: «Σάος» και υπότιτλο: «Παντομίμα Φαντασμάτων». Οι ποιητικές συλλογές: «Το παραμιλητό των σκοτεινών Θεών» και «Έρωτας νυν και αεί», με την οποία ήταν υποψήφιος στη μικρή λίστα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (Εκδόσεις Ίκαρος 2006 και 2007). Το μυθιστόρημα «Ιμαρέτ», το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, (Μεταίχμιο 2008 – Ψυχογιός 2015). Το «Ιμαρέτ» μεταφράστηκε και κυκλοφορεί στα πολωνικά και τα τουρκικά. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορεί σε δύο τόμους και η διασκευή του «Ιμαρέτ» σε νεανικό μυθιστόρημα (για παιδιά άνω των 10 ετών), με εικονογράφηση του σκηνογράφου Αντώνη Χαλκιά. Τίτλοι: «Ιμαρέτ: Οι δυο φίλοι και ο παππούς Ισμαήλ» και «Ιμαρέτ: Φάρσες, πόλεμος και όνειρα». Με το διήγημα «Ο Λευτέρης» συμμετείχε στο συλλογικό έργο «Τέλος καλά, όλα καλά» (Καστανιώτης 2012). Το μυθιστόρημα «Άγιοι και δαίμονες» (Μεταίχμιο 2011 – Ψυχογιός 2015). Το μυθιστόρημα «Ουρανόπετρα» (Μεταίχμιο 2013). Το μυθιστόρημα «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου» (Ψυχογιός 2014). Το μυθιστόρημα «Σέρρα. Η ψυχή του Πόντου» (Ψυχογιός 2016).

Ο Γιάννης Καλπούζος έχει γράψει και τους στίχους στο παιδικό θεατρικό έργο «Τρυφεράκανθος» της Ελένης Πριοβόλου, καθώς και τους στίχους 80 τραγουδιών μεταξύ των οποίων τα: «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου» που ερμήνευσε η Γλυκερία, «Δέκα μάγισσες» με τον Γιάννη Σαββιδάκη, «Να ’σουν θάλασσα» με τη Νατάσα Θεοδωρίδου, «Τι μου ’χει φταίξει τι μου ’χει λείψει» με την Ελένη Πέτα, «Γιατί πολύ σ’ αγάπησα» με τον Ορφέα Περίδη, το οποίο ερμήνευσε και ο Σωκράτης Μάλαμας και ο Μανώλης Λιδάκης, και άλλα πολλά γνωστά τραγούδια.