O ύπνος αποτελεί ζωτική ανάγκη του οργανισμού, όπως το νερό, η τροφή, η αναπαραγωγή και απαραίτητη προϋπόθεση για καλή υγεία και ευεξία, αφού κατά τη διάρκειά του επιτελούνται σημαντικές λειτουργίες, όπως η αποκατάσταση του μυικού και του νευρικού συστήματος, η ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού, η εμπέδωση των πληροφοριών και η ρύθμιση της διάθεσης. Χαρακτηρίζεται από μια φυσιολογική, περιοδική κατάσταση χαλάρωσης και ηρεμίας, κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώνεται προσωρινή μεταβολή της συνείδησης του εξωτερικού κόσμου και επακόλουθη μείωση της μυϊκής δραστηριότητας, του μεταβολισμού και της ανταπόκρισης σε ερεθίσματα. Αν και παρατηρείται σε όλα τα έμβια όντα, υπάρχουν χαρακτηριστικές διαφορές μεταξύ των ειδών, όπως για παράδειγμα τα υδρόβια θηλαστικά, τα οποία κοιμούνται με το μισό τους εγκέφαλο, ενώ ο άλλος μισός παραμένει σε εγρήγορση. Δεν είναι μια ενιαία κατάσταση, αλλά διακρίνεται σε δύο φάσεις: τον Νon REM (NREM), ο οποίος με τη σειρά του διακρίνεται σε 3 στάδια (N1-N3), που αντιπροσωπεύουν τη μετάβαση από τον ελαφρύ στο βαθύ ύπνο και τον REM (Rapid Eye Movement), ο οποίος χαρακτηρίζεται από ταχείες οφθαλμικές κινήσεις, απώλεια μυϊκού τόνου κι έντονη ονειρική δραστηριότητα. Η σημασία του ποιοτικού ύπνου τονίζεται ήδη από τον Ιπποκράτη 2.500 χρόνια πριν, ο οποίος έγραφε ότι η ασθένεια εμφανίζεται είτε όταν κοιμόμαστε υπερβολικά ή όταν επαγρυπνούμε υπερβολικά. Όταν κοιμόμαστε επαρκώς ενισχύουμε τα επίπεδα ενέργειας και τη διαύγεια μας, ξεκουραζόμαστε και αναζωογονούμαστε. Αντίθετα, η στέρηση ύπνου αποτελεί σοβαρή απειλή για τη σωματική, ψυχική, συναισθηματική και κοινωνική υγεία του ατόμου, αφού αυξάνει τις πιθανότητες αύξησης του σωματικού βάρους, της εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη, υπερλιπιδαιμίας, υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων, ενώ συνδέεται στενά και με ψυχικές νόσους, όπως η κατάθλιψη.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αναγνωρίζοντας τη σημασία του ύπνου, όρισε την τρίτη Παρασκευή του Μαρτίου ως την Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου. Και αυτό γιατί τα προβλήματα ύπνου αποτελούν μια παγκόσμια επιδημία, που σχετίζονται τόσο με τις διαταραχές του ύπνου όσο και με το σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως η παχυσαρκία και η στέρηση ύπνου. Εκτιμάται ότι από διαταραχές του ύπνου πάσχουν περισσότεροι από δυο εκατομμύρια Έλληνες και σχεδόν ένας στους τρεις ενήλικες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ιατρική του Ύπνου ασχολείται με τη μελέτη και την αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου, οι οποίες αποτελούν ένα συνδυασμό πνευμονολογικών, νευρολογικών και ψυχιατρικών παθήσεων, με συνηθέστερες την αϋπνία, το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας – υπόπνοιας και το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου, αλλά και λιγότερο συχνές, όπως οι παραυπνίες και οι υπερυπνίες, το σύνδρομο των ανήσυχων άκρων, η στέρηση ύπνου λόγω εργασίας σε βάρδιες, το jetlag, η ναρκοληψία, κ.α.
Η αϋπνία, η οποία αποτελεί την πιο συχνή διαταραχή του ύπνου, με τα ποσοστά να αγγίζουν και το μισό του πληθυσμού σε πολλές χώρες, σχετίζεται με τη δυσκολία του ατόμου να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένο και συχνά συνδέεται με ψυχιατρικά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη. Η διάγνωση τίθεται όταν η αϋπνία συμβαίνει τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα για διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών κι επηρεάζει εμφανώς την καθημερινότητα του πάσχοντα.
Η αποφρακτική άπνοια είναι η πιο συχνή αλλά και υποδιαγνωσμένη διαταραχή της αναπνοής στον ύπνο, η οποία συνδέεται συχνά με τη μάστιγα της εποχής, την παχυσαρκία. Εμφανίζεται συχνότερα σε άνδρες παχύσαρκους και χαρακτηρίζεται από έντονο ροχαλητό, το οποίο διακόπτεται συχνά από επαναλαμβανόμενα επεισόδια διακοπής της αναπνοής και τινάγματα. Οι πάσχοντες έχουν ανήσυχο ύπνο με συχνές αφυπνίσεις και αίσθημα πνιγμού, με αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια της ημέρας να νιώθουν κουρασμένοι, να έχουν υπνηλία, μειωμένη διαύγεια και παραγωγικότητα και να οδηγούνται συχνά σε ατυχήματα. Σοβαρές επίσης είναι και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, όπως η υπέρταση, οι αρρυθμίες, η καρδιακή ανεπάρκεια, τα εμφράγματα, το μεταβολικό σύνδρομο, τα εγκεφαλικά επεισόδια και ο αιφνίδιος θάνατος.
Η σωστή κι έγκαιρη διάγνωση παίζουν βασικό ρόλο στην αποτελεσματική αντιμετώπιση και θεραπεία, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων, καλύτερη ποιότητα ζωής και μείωση της θνητότητας από τις καρδιαγγειακές επιπλοκές. Σημαντικό ρόλο στη διάγνωση του προβλήματος παίζει η πολυσωματοκαταγραφική μελέτη ύπνου (πολυυπνογραφία), η οποία αποτελεί την πιο πλήρη και περιεκτική εργαστηριακή εξέταση, αφού καταγράφονται ταυτόχρονα κατά τη διάρκεια του ύπνου ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ηλεκτρομυογράφημα, ηλεκτροοφθαλμογράφημα, ηλεκτροκαρδιογράφημα, ροή του αέρα, οξυμετρία, θέση του σώματος κ. ά. και η οποία μπορεί να γίνει σε ένα οργανωμένο Εργαστήριο Μελέτης Διαταραχών του Ύπνου. Η θεραπεία είναι κατά κανόνα μη επεμβατική, με την εφαρμογή συνεχούς θετικής πίεσης στους αεραγωγούς (C-PAP), ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η απώλεια βάρους. Συνεπώς, άτομα κυρίως παχύσαρκα, με προβλήματα ύπνου και υπερβολική ημερήσια υπνηλία, θα πρέπει να απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο Ιατρείο Ύπνου.
Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΥΠΝΟΥ
- Καθιερώστε μια τακτική ώρα που πέφτετε για ύπνο και μια τακτική ώρα που ξυπνάτε.
- Ο μεσημεριανός ύπνος, να μην υπερβαίνει τα 45 λεπτά.
- Αποφεύγετε το κάπνισμα και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ 4 ώρες πριν τον ύπνο.
- Αποφεύγετε την καφεΐνη 6 ώρες πριν τον ύπνο. Αυτό περιλαμβάνει καφέ, τσάι, πολλά αναψυκτικά και τη σοκολάτα.
- Αποφεύγετε τα βαριά, πικάντικα ή πλούσια σε πρόσληψη ζάχαρης τρόφιμα 4 ώρες πριν τον ύπνο. Προτιμήστε ένα ελαφρύ σνακ πριν πέσετε στο κρεβάτι.
- Να ασκείστε τακτικά, αλλά όχι αμέσως πριν κοιμηθείτε.
- Φροντίστε το κρεβάτι σας να είναι άνετο.
- Φροντίστε το δωμάτιο σας να αερίζεται καλά και να έχει τη σωστή θερμοκρασία.
- Φροντίστε να αποκλείσετε πηγές θορύβου και φωτός.
- Να θυμάστε πως το κρεβάτι μας είναι μόνο για ύπνο και όχι για εργασία ή αναψυχή.
Δρ. Γεώργιος Ε. Καπότσης, MD, PhD
Πνευμονολόγος – Φυματιολόγος
Υπεύθυνος Εργαστηρίου Μελέτης Διαταραχών του Ύπνου, ΙΑΣΩ Θεσσαλίας
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών
