Σιδηροπενική αναιμία – Χαμηλός αιματοκρίτης και φεριτίνη
Η αναιμία δυνατόν να οφείλεται σε διάφορες αιτίες, η πιο κοινή των οποίων είναι η έλλειψη σιδήρου. Η αναιμία που συνοδεύεται από έλλειψη σιδήρου ονομάζεται «σιδηροπενική αναιμία». Ο εργαστηριακός δείκτης που ελέγχει την έλλειψη σιδήρου είναι η φεριτίνη (φερριτίνη). Σε περίπτωση σιδηροπενικής αναιμίας η φεριτίνη θα είναι χαμηλή.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη και της φεριτίνης (φερριτίνης);
| Φυσιολογικές τιμές | Κατώτερο όριο | Ανώτερο όριο |
| Αιματοκρίτης (άνδρες) | 40% | 52% |
| Αιματοκρίτης (γυναίκες) | 36% | 48% |
| Φεριτίνη (Φερριτίνη) | 40 ng/mL (mcg/L) | 200 ng/mL (mcg/L) |
Πού οφείλεται ο χαμηλός σίδηρος;
Ο χαμηλός σίδηρος (μέσω της εκτίμησης των επιπέδων της φεριτίνης στο αίμα) οφείλεται σε αίτια (με αντίστοιχα παραδείγματα) που περιγράφονται στον παρακάτω Πίνακα. Επιπλέον, η ανεξήγητη αναιμία των ηλικιωμένων χαρακτηρίζεται από νορμόχρωμους νορμοκυτταρικούς δείκτες στο αίμα οι οποίοι δεν συσχετίζονται και δεν οφείλονται σε διατροφική ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια ή και φλεγμονώδη νόσο.
| Αίτια | Παραδείγματα |
| Φυσιολογικά αίτια | |
| Αυξημένες ανάγκες | Στη βρεφική/παιδική ηλικία, κατά τη γρήγορη ανάπτυξη στην εφηβεία, απώλεια αίματος κατά την έμμηνο ρύση (περίοδο), εγκυμοσύνη (δεύτερο και τρίτο τρίμηνο), αιμοδοσία |
| Περιβαλλοντικοί παράγοντες | Ανεπαρκής πρόσληψη σιδήρου εξαιτίας φτώχειας, κακής διατροφής, δίαιτας (π.χ. χορτοφαγική δίαιτα, χαμηλή σε σίδηρο δίαιτα) |
| Παθολογικά αίτια | |
| Μειωμένη απορρόφηση | Γαστρεκτομή, δωδεκαδακτυλικό bypass, βαριατρικό χειρουργείο (για παχυσαρκία), λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, τροπικό sprue, κοιλιοκάκη, ατροφική γαστρίτιδα, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου (νόσος του Crohn και ελκώδης κολίτιδα) |
| Χρόνια απώλεια αίματος | Από το πεπτικό σύστημα (οισοφαγίτιδα, διαβρωτική γαστρίτιδα, πεπτικό έλκος, εκκολπωματίτιδα, καλοήθεις όγκοι, καρκίνος εντέρου, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, αγγειοδυσπλασία, αιμορροΐδες, παράσιτα εντέρου, κρυψιγενής) |
| Από το ουροποιογεννητικό σύστημα (παράταση εμμήνου ρύσεως, μηνορραγία, ενδαγγειακή αιμόλυση όπως παροξυσμική νυκτερινή αιμοσφαιρινουρία, αυτοάνοση αιμολυτική αναιμία με κρυοσφαιριναιμία, αιμοσφαιρινουρία, βλάβη στις βαλβίδες της καρδιάς, μικροαγγειακή αιμόλυση) | |
| Συστηματική αιμορραγία (αιμορραγική τηλαγγειεκτασία, χρόνια σχιστοσωμίαση, σύνδρομο Munchausen δηλαδή αυτο-προκλητές αιμορραγίες) | |
| Φάρμακα | Γλυκοκορτικοειδή, ασπιρίνη, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, πραζόλες |
| Γενετικοί παράγοντες | Σιδηρο-ανθεκτική σιδηροπενική αναιμία |
| Σιδηροπεριορισμένη ερυθροποίηση | Θεραπεία με παράγοντες που κινητοποιούν την ερυθροποίηση, αναιμία χρόνιας νόσου, χρόνια νεφρική νόσος |
Ποιες τροφές περιέχουν αρκετό σίδηρο και πώς απορροφάται;
Ο σίδηρος περιέχεται σε διάφορα τρόφιμα με 2 χημικές μορφές, δισθενή (οργανικός σίδηρος) και τρισθενή (ανόργανος σίδηρος). Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης (κόκκινο κρέας, εντόσθια, πουλερικά και ψάρι) περιέχουν και τις 2 μορφές, ενώ τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης (δημητριακά, σπόροι, φρούτα και λαχανικά) περιέχουν ανόργανο σίδηρο.
Σε γενικές γραμμές, ο οργανικός σίδηρος απορροφάται σε μεγαλύτερα ποσοστά από τον ανόργανο σίδηρο, αλλά η απορρόφησή του δυνατόν να ενισχυθεί διατροφικά με παράλληλη κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνη C και Α. Τρόφιμα που αναστέλλουν την απορρόφηση σιδήρου είναι οι φυτικές ίνες και η καφεΐνη (καφές, τσάι).
Επίσης, διάφορα φάρμακα όπως αντιόξινα, ασβέστιο κ.ά., ελαττώνουν την απορρόφηση σιδήρου.
Ποια είναι τα συμπτώματα του χαμηλού αιματοκρίτη και της χαμηλής φεριτίνης;
Πολλοί ασθενείς με σιδηροπενική αναιμία δεν έχουν καθόλου συμπτώματα. Συνήθη συμπτώματα της σιδηροπενικής αναιμίας περιλαμβάνουν:
- Κούραση ή αδυναμία (όταν π.χ. ανεβαίνετε τις σκάλες)
- Πονοκέφαλος
- Ευερεθιστότητα
- Ίλιγγος
- Δύσπνοια με την άσκηση
- Χλωμό, ωχρό, θαμπό δέρμα
- Κατά την εγκυμοσύνη αυξάνει η πιθανότητα πρόωρου τοκετού και ελλιποβαρούς νεογνού
- Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (ή νόσος Willis-Ekbom)
- Αμυλοφαγία – Γαιοφαγία – Παγοφαγία (δηλαδή τάση για κατανάλωση τροφών με άμυλο, ή χώματος ή πάγου)
- Μπλε χρώμα του λευκού μέρους των ματιών
- Ατροφική γλωσσίτιδα (η γλώσσα χάνει τις θηλές της, είναι ξηρή και πονάει)
- Γωνιαία χειλίτιδα
- Κοιλονυχία
- Τριχόπτωση – Αλωπεκία (φαλάκρα)
- Ταχυκαρδία – Στηθάγχη
Υπάρχει ειδική εξέταση;
Εργαστηριακά, ο ασθενής με χαμηλό αιματοκρίτη και χαμηλή φεριτίνη (φερριτίνη) εμφανίζει υπόχρωμη, μικροκυτταρική αναιμία, ιδιαίτερα στο επίχρισμα του περιφερικού αίματος. Οι εξετάσεις που ο αιματολόγος σας θα σας συστήσει να κάνετε περιλαμβάνουν:
- επίχρισμα του περιφερικού αίματος
- γενική αίματος
- σίδηρο ορού
- φερριτίνη ορού (η φεριτίνη είναι η αποθήκη σιδήρου του οργανισμού)
- σιδηροδεσμευτική ικανότητα
Συνεπικουρικά και στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει προφανής αιτία χαμηλών τιμών σιδήρου και φερριτίνης ή όταν αυτές οι τιμές βρεθεί να είναι κάτω του φυσιολογικού, καίρια και άμεση οφείλει να είναι η παρέμβαση ενός γαστρεντερολόγου, ο οποίος με την εξειδίκευσή του θα δώσει απάντηση ως προς την αιτιολογία της νόσου.
Ο γαστρεντερολόγος σας θα σας συστήσει να γίνει ενδοσκοπική διερεύνηση ανωτέρου και κατωτέρου πεπτικού (στομάχι, δωδεκαδάκτυλο, έντερο) με γαστροσκόπηση και κολοσκόπηση (ή κολονοσκόπηση) .
Ποιες τροφές περιέχουν σίδηρο;
Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη σιδήρου είναι 10 mg ανά ημέρα για τον ενήλικα άνδρα και 15 mg ανά ημέρα για τις ενήλικες γυναίκες.
Σίδηρο περιέχουν το συκώτι, το κόκκινο κρέας και κυρίως το μοσχάρι, τα μανιτάρια, τα ψάρια, τα πουλερικά, τα θαλασσινά, οι ξηροί καρποί, τα αποξηραμένα φρούτα (σταφίδες, βερίκοκα και δαμάσκηνα), τα αβγά, οι φακές, τα φασόλια, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο), και το μαύρο ψωμί.
Έρευνες έδειξαν ότι τα λαχανικά πλούσια σε βιταμίνη C (λεμόνι) ενισχύουν την απορρόφηση του σιδήρου από τα γεύματα που περιέχουν ζωική πρωτεΐνη (κρέας, αβγά). Συνιστάται συχνή κατανάλωση των εξής λαχανικών: μπρόκολο, κουνουπίδι, πιπεριές, καρότο, ντομάτες.
Συνδυάστε τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης που είναι πλούσια σε σίδηρο με πρωτεϊνούχα τροφή ζωικής προέλευσης. Για παράδειγμα, μην συνδυάζετε ένα πιάτο φακές με τυρί. Εξάλλου το τυρί περιέχει ασβέστιο, που δυσχεραίνει την απορρόφηση του σιδήρου.
Υπάρχει θεραπεία για τον χαμηλό σίδηρο και την χαμηλή φεριτίνη; Τι επιπτώσεις έχει η υψηλή φερριτίνη;
Ο αιματολόγος σας μπορεί να συστήσει σκευάσματα σιδήρου για την αναπλήρωση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό σας. Να γνωρίζετε ότι η ανεπάρκεια σιδήρου (χαμηλή φεριτίνη) δεν διορθώνεται από την μια ημέρα στην άλλη.
Πιθανόν να χρειαστεί να λάβετε συμπληρώματα σιδήρου για αρκετούς μήνες ή και περισσότερο για την αναπλήρωση των αποθεμάτων σιδήρου στον οργανισμό και ιδιαίτερα αν η αναιμία οφείλεται σε αιμορραγία ή σε κάποιο πρόβλημα απορρόφησης σιδήρου που ο γιατρός σας θα πρέπει να διερευνήσει και να αντιμετωπίσει.
Η διάγνωση, η παρακολούθηση και η θεραπεία της σιδηροπενικής αναιμίας θα πρέπει να γίνονται από ειδικό στο θέμα αιματολόγο σε συνεργασία με γαστρεντερολόγο. Η υπερβολική λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου οδηγεί σε υψηλή φεριτίνη που είναι βλαβερή (τοξική) για τον οργανισμό μας, αυξάνοντας τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου παχέος εντέρου, ήπατος, μαστού, αυξάνοντας τον κίνδυνο λοιμώξεων, και διαταράσσοντας τον μεταβολισμό της γλυκόζης προδιαθέτοντας σε σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (ενηλίκων).
Δεν λαμβάνουμε ποτέ συμπληρώματα σιδήρου αν δεν συμβουλευθούμε προηγουμένως τον θεράποντα ιατρό με επίσκεψη στο ιατρείο του. Απαιτείται παρακολούθηση των επιπέδων φεριτίνης όταν ξεκινήσει η σιδηροθεραπεία. Όταν ο ειδικός κρίνει ότι η φερριτίνη είναι φυσιολογική, θα σας δώσει οδηγίες διακοπής και τακτικού επανελέγχου.
Τι παρενέργειες έχει η θεραπεία με σίδηρο;
Η λήψη δισκίων σιδήρου δυνατόν να προκαλέσει ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως στομαχικές διαταραχές και δυσκοιλιότητα ή διάρροια. Ενδεχομένως ο σίδηρος που θα λάβετε από το στόμα να χρωματίσει μαύρα τα κόπρανά σας. Αν παρουσιάσετε κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια, μην σταματήσετε από μόνοι σας τη λήψη σιδήρου, αλλά επικοινωνήστε με τον αιματολόγο σας για το τι πρέπει να κάνετε.
Ο αιματολόγος σας θα σας δώσει τις κατάλληλες οδηγίες για την ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων ενεργειών από την λήψη σκευασμάτων σιδήρου.
ΠΗΓΗ: Γράφει η Αιματολόγος Ζωή Σαούλη ΣΤΟ peptiko.gr
