Το μοναστήρι αναγέρθηκε κοντά στον τόπο όπου σύμφωνα με την ιερή παράδοση εμφανίστηκε ο Άγιος.
Σε ένα πανέμορφο τοπίο στις πλαγιές του όρους Χολομώντα με θέα προς το Άγιον Όρος και μόλις δύο χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της γραφικής Αρναίας βρίσκεται η γυναικεία Ιερά Μονή Κοσμά του Αιτωλού.
Το μοναστήρι αναγέρθηκε κοντά στον τόπο όπου σύμφωνα με την ιερή παράδοση εμφανίστηκε ο Άγιος.
Μνημεία της διάβασης του Αγίου αποτελούν το προσκυνητάρι κάτω από την Μαθητική Εστία και η εικόνα, που αναγράφεται η προφητεία του Αγίου για την απελευθέρωση της Αρναίας. Από τότε σύμφωνα με την ιερή παράδοση ο Άγιος Κοσμάς έθεσε την περιοχή του Χολομώντα υπό την ευλογία του. «Οἱ ποδιές τοῦ Χολομῶντος θά ἐλευθερωθοῦν ἀναιμωτί. Θά κοιμηθοῦν δοῦλοι καί τό πρωΐ θά ἐξυπνήσουν ἐλεύθεροι».
Η προφητεία εκπληρώθηκε και το 1912 η Αρναία απελευθερώθηκε «ἀναιμωτί» σύμφωνα με την προφητεία του Αγίου.
Αρκετά χρόνια μετά, σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος εμφανίστηκε σε μία ευσεβή γυναίκα στις 23 Ιουλίου 1943, την ημέρα που έμπαιναν οι Βούλγαροι στην Αρναία και είπε: «…μην φοβάστε, δε θα πάθετε τίποτα, εγώ θα σας φυλάξω», όπως και έγινε, καθώς η περιοχή και οι κάτοικοι δεν κινδύνεψαν. Το 1952 στο μέρος όπου εμφανίστηκε ο Άγιος χτίστηκε ένα μικρό εκκλησάκι.
Η Μονή θεμελιώθηκε αρκετά χρόνια μετά, το 1999, και θεωρείται ότι είναι το πρώτο μοναστήρι στη Ελλάδα που είναι αφιερωμένο στον μεγάλο διδάσκαλο του Γένους. Το 2001 τελέσθηκαν τα θυρανοίξια της Ιεράς Μονής. Σήμερα εγκαταβιούν στο μοναστήρι τρεις μοναχές με ηγούμενη την οσιοτάτη μοναχή Μαριάμ. Πνευματικός της μονής είναι ο Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος, πρωτοσύγκελος της Ιεράς Μητρόπολης Ιερισσού. Το καθολικό της Μονής άρχισε να κτίζεται από την ίδρυση της Μονής.
Η μονή είναι ανοιχτή κάθε μέρα 9 π.μ. – 1 μ.μ. και 4 μ.μ. – 8μ.μ..
Πανηγυρίζει στις 24 Αυγούστου στην μνήμη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Στον τόπο εμφανίσεως του Αγίου στις 23 Ιουλίου κάθε χρόνο τελείται ιερά αγρυπνία. Δεύτερη εορτή της μονής τελείται στην μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνος στις 12 Δεκεμβρίου.
