«Αν ξεχάσουμε το παρελθόν μας, τις ρίζες μας δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στο μέλλον» λέει η συγγραφέας Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Χότζα καταλαμβάνει την εξουσία στην Αλβανία, κι αυτό είναι καταστροφικό για την ελληνική μειονότητα. Τα σύνορα κλείνουν, και στα χρόνια που ακολουθούν, οι εκτελέσεις, η εξορία και ο βασανισμός των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου γίνονται καθημερινό φαινόμενο. Ένα ζευγάρι καταφέρνει να δραπετεύσει από την κόλαση…

Αυτό είναι το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο κινείται το βιβλίο «Στο κόκκινο του ουρανού» (εκδόσεις πνοή) της Μάγδας Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη. Κοινωνικές ανισότητες, ρατσισμός, μετανάστευση ήταν οι άξονες όπου «χτίστηκε» και πήραν πνοή οι ήρωες της, όπως μας λέει η ίδια.  Ένα ιστορικό μυθιστόρημα επίκαιρο όσο ποτέ δεδομένων και των εξελίξεων στο Σκοπιανό. Δεν θα μπορούσαμε παρά να ρωτήσουμε την άποψή της σχετικά: «Όπως το Βορειοηπειρωτικό θέλει  την δικαίωση του από το 1946, έτσι  και το Σκοπιανό περιμένει να βρει την λύση του. Πολύ καθυστερημένα, με πολλά διαλείμματα αδράνειας το αναζωπυρώσαμε.  Τα τελευταία χρόνια όμως, που έχουμε αρχίσει να χάνουμε ολοένα τον εθνικό μας πλούτο, φερόμαστε σαν να ξυπνήσαμε ξαφνικά από τον λήθαργο και ζητούμε να σώσουμε ότι μας έχει απομένει».

Συνέντευξη στη Βιβή Μαργαρίτη

-Στο κόκκινο του ουρανού… Μπορείτε να μας περιγράψετε εν συντομία το βιβλίο σας;

-Πριν αρχίσω να μιλώ για το βιβλίο μου θέλω να ευχαριστήσω εσάς, την εφημερίδα «Νέα Σελίδα» Τρικάλων για την φιλοξενία. Επίσης τις εκδόσεις Πνοή, την Κάκια Ξύδη και τον επιμελητή των εκδόσεων Δημήτρη Καραναστάση για την μεγάλη αγκαλιά που άνοιξαν για μένα και το βιβλίο μου.

Πρωταγωνίστρια είναι η οικογένεια Ντάλλα που ξετυλίγει τη ζωή της  στα χρόνια του Χότζα αλλά και  τον τρόπο που δραπέτευσε για την Ελλάδα. Μυθοπλαστικά φυσικά αφού κανείς δεν μπορούσε να γλιτώσει από τα ηλεκτροφόρα σύρματα που είχαν μπει και απομονώσει τη χώρα. Οι ήρωες μου ταξίδεψαν στο αγαπημένο μου νησί την Τήνο ως προορισμό γαλήνης λόγω της Μεγαλόχαρης για να καταλαγιάσουν και να ζήσουν ελεύθεροι. Το ταξίδι συνεχίζεται  μετά από χρόνια στην Αμερική. Μετανάστευση. Εκεί θα ζήσουν τον ρατσισμό  στην αποκορύφωση του.  Εκεί θα δουν τον Έλληνα  που μεγαλούργησε επιχειρηματικά αλλά και τον Έλληνα που μπλέχτηκε με την μαφία και τον υπόκοσμο. Εκεί όλοι ήμασταν οι Βρομοέλληνες.

-Ένα βιβλίο για την κοινωνική ανισότητα, τις λησμονημένες πατρίδες και τους μετανάστες αυτού του κόσμου;

–Πράγματι, οι κοινωνικές ανισότητες (πλούσιοι- φτωχοί, δεξιοί-αριστεροί, ορθόδοξοι-καθολικοί, αριστοκράτες-πληβείοι), ο ρατσισμός και η μετανάστευση ήταν  οι άξονες όπου «χτίστηκε» και πήραν πνοή οι ήρωες μου. Ο αναγνώστης τα διακρίνει αισθητά σε όλες τις σελίδες του. Μεγαλώσαμε σε μια χώρα που τα έχουμε ζήσει όλα στο πετσί μας.

-Τοποθετείτε την ιστορία στα δύσκολα χρόνια της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία (ένα από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου), την εποχή όπου ο Χότζα είχε εγκαταστήσει το απολυταρχικό καθεστώς του. Τι είναι αυτό που σας συντάραξε κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας για τη συγγραφή;

–Με συντάραξαν τα βασανιστήρια, η  άγνωστη ζωή των Ελλήνων,   αλλά και η θέση της  χώρας μας  που αδιαφόρησε το 1946 για την τύχη τους. Όπως για να καταλάβουν οι αναγνώστες, τον Φλεβάρη του 1945 ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ως μέλος της Διασυμμαχικής Επιτροπής στη Ρώμη, βομβάρδιζε με  εκθέσεις την ελληνική κυβέρνηση και ισχυριζόταν ότι «οι ελληνόφωνες της Αλβανίας αποτελούν μια αναλογία μικρά, αποκλείουσα την εθνολογικήν βάσιν των διεκδικήσεών μας». Μάλιστα, στη συνέχεια ανέφερε την ύπαρξη πάρα πολλών Ελλήνων της Αλβανίας που έλεγαν πως μόνο η γλώσσα τους ήταν ελληνική, ότι οι ίδιοι αισθάνονταν γνήσιοι Αλβανοί και δεν επιθυμούσαν με κανέναν τρόπο την ένωση με την Ελλάδα, ενώ ένα αξιόλογο μέρος της ελληνικής μειονότητας εχθρευόταν την ένωση με την Ελλάδα. Έτσι μπήκαν στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας για πάντα.

-Πραγματεύεστε θέματα που αγγίζουν τον ελληνισμό… Θέλετε να μου κάνετε ένα σχόλιο δεδομένου του αναβρασμού που υπάρχει στη χώρα αυτή τη στιγμή με αφορμή την ονομασία των Σκοπίων;

–Όπως το Βορειοηπειρωτικό θέλει  την δικαίωση του από το 1946, έτσι  και το Σκοπιανό περιμένει να βρει την λύση του. Πολύ καθυστερημένα, με πολλά διαλείμματα αδράνειας το αναζωπυρώσαμε.  Τα τελευταία χρόνια όμως, που έχουμε αρχίσει να χάνουμε ολοένα τον εθνικό μας πλούτο, φερόμαστε σαν να ξυπνήσαμε ξαφνικά από τον λήθαργο και ζητούμε να σώσουμε ότι μας έχει απομένει. Σίγουρα, καλό θα είναι να βρεθεί γρήγορα μια θετική διπλωματική λύση που να ικανοποιήσει και τις δυο πλευρές και να μην αφήνουμε να περνούν  τα  χρόνια συσσωρεύοντας τα. Πιστεύω πώς κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος όταν προέρχεται από το λαό. Μια καλή κίνηση για να δείξουμε  τον πατριωτισμό και την αντίδραση μας  στον αντίποδα του συλλαλητηρίου  είναι να στηρίξουμε  τα ελληνικά μαγαζιά, τους δικούς μας γιατρούς, τα δικά μας καζίνο. Ας μην σχηματίζονται ουρές Ελλήνων στα σύνορα. Η βουτιά της οικονομίας στις μέρες μας   πονά κάθε  κράτος. Και ιδιαίτερα της Σκοπιανής την οποία στηρίζουμε αποκλειστικά εμείς.

-Το βιβλίο σας αποτελεί χρονικό, μαρτυρία ή μυθιστόρημα;

–Είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Υπάρχουν πολλά αληθινά γεγονότα, πραγματικά πρόσωπα αλλά δεν θα μπορούσε να μη πλεχτεί  ο μύθος για να το καταστήσει πιο ζωντανό. Ο μύθος έδωσε την ελευθερία  να δράσουν οι ήρωες όπως αυτοί επιθυμούσαν. Όλα έγιναν γύρω από  το κόκκινο χρώμα που δηλώνει  πάθος,  εκδίκηση,  αγώνα, θάνατο, αίμα αλλά και  ηλιοβασίλεμα, το κόκκινο στη παραλία του Ρόχαρι της Τήνου.

-Εσείς δεν έχετε κάποια σχέση με τη Βόρεια Ήπειρο. Ποιο ήταν το εφαλτήριο για να γράψετε το βιβλίο;

–Μέχρι σήμερα η Ελληνική λογοτεχνία κινείται στις λησμονημένες πατρίδες (Πόντος, Μ. Ασία, Κωνσταντινούπολη) με εμφανή τα σημάδια του ρατσισμού και της απαξίωσης. Τουρκόσποροι, παστρικιές ήταν οι συχνές λέξεις που άκουγαν από τα στόματα των περισσότερων ντόπιων. Διαβάζοντας όλα αυτά τα βιβλία μου ήρθε συνειρμός οι κουβέντες και τα ερωτήματα που έβαζα στους γονείς μου για την Β. Ήπειρο. Το κλικ έγινε και η έρευνα άρχισε. Πρώτα ήθελα να λύσω να δικά μου αναπάντητα ερωτήματα. Ποια πολιτικά παιχνίδια παίχτηκαν στις πλάτες του Ελληνισμού. Πότε, πώς και γιατί. Μου αρέσει να σκαλίζω τα δύσκολα, να ψάχνω πίσω από αυτά που φαίνονται.  Σημαντική ήταν η βοήθεια του συγγραφέα Τηλέμαχου Κώτσια στην διάρκεια της έρευνας.  Ήταν μια πρόκληση για μένα και πιστεύω ότι έκανα ότι καλύτερο μπορούσα.

-Χαμένες πατρίδες… Πρέπει να τις ξεχάσουμε;

–Αν ξεχάσουμε το παρελθόν μας, τις ρίζες μας δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στο μέλλον. Η ιστορία επαναλαμβάνεται όταν δεν την γνωρίζουμε. Και δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι δεν την γνωρίζουμε όταν διακρίνουμε πώς συμπεριφερόμαστε τους τωρινούς πρόσφυγες…. Αυτά είναι δανεικά αλλά όχι αγύριστα.

Οπισθόφυλλο

Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Χότζα καταλαμβάνει την εξουσία στην Αλβανία, κι αυτό είναι καταστροφικό για την ελληνική μειονότητα. Τα σύνορα κλείνουν, και στα χρόνια που ακολουθούν, οι εκτελέσεις, η εξορία και ο βασανισμός των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου γίνονται καθημερινό φαινόμενο. Ένα ζευγάρι καταφέρνει να δραπετεύσει από την κόλαση. Βρίσκουν καταφύγιο στην Τήνο, όπου με σκληρή δουλειά καταφέρνουν να ορθοποδήσουν. Ο γιος τους ερωτεύεται την Αντιγόνη, κόρη μιας παλιάς αρχόντισσας του νησιού, αλλά ο ρατσισμός θα σταθεί εμπόδιο στη σχέση τους. Θα καταφέρει άραγε η αγάπη να ξεπεράσει τις δυσκολίες; Ένα βιβλίο για την κοινωνική ανισότητα, τις λησμονημένες πατρίδες και τους μετανάστες αυτού του κόσμου.