Η πρώτη Κυριακή των νηστειών της Μ. Τεσσαρακοστής είναι αφιερωμένη από την Αγία Εκκλησία εις την Ορθοδοξία. Η δεύτερη Κυριακή αφιερώνεται εις τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά γιατί τόσο πολύ αγωνίστηκε και μόχθησε για την Ορθοδοξία, αλλά και γιατί θέλει να υπογραμμίσει ότι η Ορθοδοξία δεν είναι θεωρία ή ιδεολογία, αλλά ορθοπραξία, δηλαδή αγώνας για βίωση των αληθειών της Ορθοδόξου πίστεως. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, όπως και όλοι οι Άγιοι βέβαια, επιδόθηκε με ιδιαίτερο ζήλο εις την ορθοπραξία, κάνοντας ζωή τα δόγματα της Εκκλησίας εις την οποία με μεγάλο ζήλο επιδόθηκε ο άγιος αυτός.
Οι γονείς του αγίου Κωνσταντίνος και Καλλίστη, ήταν ευκατάστατοι και ο πατέρας του ήταν σύμβουλος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου του Β΄ . Σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και απέκτησε αξιόλογη μόρφωση Σε ηλικία 17 ετών με εντολή του αυτοκράτορα Ανδρονίκου, μίλησε για την φιλοσοφία του Αριστοτέλη ενώπιον των σοφών της εποχής και του πρύτανη και Πρωθυπουργού Μετοχίτη. Η ομιλία του Γρηγορίου καθήλωσε τους πάντες. Ο Μετοχίτης μετά την ομιλία είπε ότι, «αν ζούσε ο Αριστοτέλης θα του έλεγε και αυτός μπράβο».
Ο Γρηγόριος είχε τέσσερα αδέλφια, τον Μακάριο, τον Θεοδόσιο, την Επίχαρη και τη Θεοδότη. Ο πατέρας του κοιμήθηκε όταν ο άγιος ήταν πολύ μικρός, 7 ετών, και την εποπτεία της οικογενείας ανέλαβε ο αυτοκράτορας, ο οποίος διείδε τις ικανότητες του αγίου και τον προόριζε για μεγάλα κοσμικά αξιώματα. Άλλαι οι σκέψεις του αυτοκράτορα και άλλαι του αγίου. Ο άγιος και η υπόλοιπη, κατά σάρκα, οικογένεια εγκατέλειψε τα κοσμικά και αφιερώθηκε εις τον Θεό. Να σημειωθεί ότι ο πατέρας του έλαβε το μοναχικό σχήμα επάνω στην επιθανάτιο κλίνη. Πρώτος σταθμός της πορείας προς την μετάνοιά του υπήρξε το όρος Παπίκιο της Θράκης και από εκεί πήγε εις το Άγιο Όρος σε διάφορες τοποθεσίες (Βατοπαίδι, Μεγίστης Λαύρας, Γλωσσίαι). Θέλησε να ταξιδέψει εις τα Ιεροσόλυμα και εις το Σινά, αλλά παρέμεινε εις την Θεσσαλονίκη. Το 1326 χειροτονείται ιερέας από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης και μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη Καλέτη. Γίνεται μέλος ενός πνευματικού κύκλου , τον οποίο είχε ιδρύσει μαθητής του Γρηγόριου Σιναϊτου με σκοπό την διάχυση της άσκησης της προσευχής εκτός μοναστηριών. Από εκεί με δέκα ιερείς αναχωρεί εις την Βέροια όπου παρέμεινε για πέντε έτη και επιστρέφει εις το Άγιο Όρος. Ο μεταρρυθμιστικός του ζήλος και η αυστηρότητα της άσκησής του τον έφεραν σε σύγκρουση με τους μοναχούς και αποτραβήχτηκε περί το 1335 στο ησυχαστήριό του στον Άγιο Σάββα. Αργότερα έγινε ηγούμενος στη μονή Εσφιγμένου.
Περί το 1337 το κήρυγμα του Ησυχασμού προσελκύει την προσοχή του Έλληνα λόγιου μοναχού Βαρλαάμ από την Καλαβρία. Ο Βαρλαάμ εις την προσπάθειά του να διορθώσει τους δυτικούς οδηγήθηκε σε νέες αιρέσεις. Ο Γρηγόριος αντάλλαξε επιστολές μαζί του εις την προσπάθειά του να τον φέρει εις την Ορθόδοξη πορεία, μάταια όμως. Ο Γρηγόριος συνέγραψε σειρά έργων αναπτύσσοντας την Ορθόδοξη Αλήθεια και αποδεικνύοντας τα λάθη του Βαρλαάμ. Οι θέσεις του Γρηγορίου επικυρώθηκαν από συνόδους της Εκκλησίας.
Το 1342 ξεσπά επανάσταση εις την Θεσσαλονίκη κατά της ανάρρησης του Κατακουζηνού εις τον θρόνο με αποτέλεσμα ο Γρηγόριος, ο οποίος είχε εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, να καθυστερήσει τρία ολόκληρα χρόνια η ενθρόνισή του. Εις το διάστημα αυτό ο Άγιος πήγε εις το Άγιο Όρος και εις την Λήμνο. Η Λήμνος στερείτο πνευματικού ηγέτη και ο Γρηγόριος πρόσφερε πάρα πολλά. Βρήκε την ευκαιρία να συγγράψει πολλά έργα.
Μετά τρία έτη από τη χειροτονία του, όπως είπαμε, ο Παλαμάς ενθρονίζεται εις την Θεσσαλονίκη. Εκφωνεί την ποιμαντική ομιλία του με τίτλο «Περί της προς αλλήλους ειρήνης» τρεις ημέρες μετά την είσοδό του στην πόλη. Τηρεί ίσες αποστάσεις από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις και αποδίδει την διαμάχη «στο μίσος που υπεισήλθε στις καρδιές των ανθρώπων συνεργεία του πονηρού». Γράφει σχετικά ο πανεπιστημιακός καθηγητής μακαριστός πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Μεταλληνός: «Μετά την πτώση των Ζηλωτών, προς τους οποίους ο Παλαμάς φάνηκε ειρηνικός, ο Λαός τον δέχθηκε στη Θεσσαλονίκη (Δεκέμβριος 1350) με πανηγυρισμούς. Ο Παλαμάς καταδίκασε τα εγκλήματα, που είχαν διαπραχθεί από τους Ζηλωτές, αλλά εισήλθε ως ειρηνευτής στη Θεσσαλονίκη».
Για ένα χρόνο από τον Μάρτιο του 1354 έως τον Μάρτιο του επόμενου έτους ο Παλαμάς είναι αιχμάλωτος των τούρκων εις την Μικρά Ασία. Δίδεται έτσι η ευκαιρία να έχει ενδιαφέροντες διαλόγους για τις σχέσεις Ορθοδοξίας και Μουσουλμανισμού. Εξαγοράστηκε από Σέρβους εμπόρους και αφέθηκε ελεύθερος, επέστρεψε εις την επισκοπή της Θεσσαλονίκης όπου συνέχισε το λαμπρό του έργο ποιμαίνοντας τον Λαό της Θεσσαλονίκης έως την ημέρα της κοιμήσεώς του, 14 Νοεμβρίου 1359 σε ηλικία 63 ετών. Η είδηση του θανάτου του, η αγγελική βιωτή του και τα πολλά θαύματα κυκλοφόρησαν γρήγορα μεταξύ του Λαού, ο οποίος σχεδόν αμέσως άρχισε να τον τιμά ως Άγιο. Η επίσημη Αγιοκατάταξη έδινε το 1359 με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ορίστηκε η μνήμη του να τιμάται την 14η Νοεμβρίου, ημέρα της κοιμήσεώς του και την Β΄ Κυριακή των νηστειών της Μ. Σαρακοστής.
Το 2009, μετά από πρόταση της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσσης και Καμπανίας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ενέγραψε εις το αγιολόγιο της Ορθοδόξου εκκλησίας μας και τα μέλη της οικογένειάς του, των γονέων του, και των αδελφών του.
Υπήρξε φλογερός θεολόγος, δεινός ρήτορας και υπέροχος φιλόσοφος. Η προσφορά του εις την Ορθοδοξία εκτιμάται ως εφάμιλλη των τριών Ιεραρχών.
Ο Άγιος Γρηγόριος υπήρξε υπόδειγμα ασκήσεως και προσευχής. Στα συγγράμματά του αναφέρθηκε εκτεταμένα εις την μονολόγιστη ευχή «Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό» και μας δίδαξε τον τρόπο να προσευχόμαστε αδιαλείπτως. Πολλές φορές επαναλάμβανε την ευχή «Κύριε, φώτισον το σκότος μου». Η διδασκαλία του συνέβαλε καθοριστικά εις την κατανόηση της διαφοράς μεταξύ θείας ουσίας και θείας ενεργείας.
Υμνολογία
Απολυτίκιο (Ἦχος πλ. δ’.)
Ὀρθοδοξίας ὁ φωστήρ, Ἐκκλησίας τὸ στήριγμα καὶ διδάσκαλε, τῶν Μοναστῶν ἡ καλλονή, τῶν θεολόγων ὑπέρμαχος ἀπροσμάχητος, Γρηγόριε θαυματουργέ, Θεσσαλονίκης τὸ καύχημα, κῆρυξ τῆς χάριτος, ἱκέτευε διὰ παντός, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Απολυτίκιο της αγίας Οικογενείας των Παλαμάδων
(Ήχος α΄, Της ερήμου πολίτης)
Καλλονή ἡ καλλίπαις καί εὐθύφρον Κωνστάντιε, μέγα ἀθλητά καί θεόπτα, ἱεράρχα Γρηγόριε, Επίχαρις ἡ νύμφη τοῦ Χριστοῦ, ὁσία Θεοδότη καί σοφέ, Θεοδόσιε καί Μακάριε ἱερέ, ὑμῶν τά ἆθλα ἄδομεν. Δόξα τῷ στεφανώσαντι ὑμᾶς, δόξα ὑμῖν τῷ ἐλλάμψαντι, ἄκτιστον καί ἀΐδιον Αὑτοῦ φῶς τῆς θεώσεως.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
