Ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας με τους πόρους του Ιδρύματος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα άλλαξε τελείως την εικόνα του Μετσόβου, που τη δεκαετία του 1950 ήταν αποκαρδιωτική. Μαζί με τα δεκάδες άλλα έργα, δημιούργησε ένα καινούργιο βουστάσιο και ένα υποδειγματικό τυροκομείο στέλνοντας μάλιστα νέους τυροκόμους να μάθουν τυροκομία στην Ιταλία. Κάποιοι απ’ αυτούς τυροκομούν ακόμα σήμερα στο Μέτσοβο, ενώ άλλοι διευθύνουν ή εργάζονται στο Ίδρυμα.
Το Τυροκομείο Ιδρύματος Τοσίτσα που λειτουργεί στο Μέτσοβο από το 1955 σήμερα παράγει ετησίως 170 τόνους τυριά από πρόβειο, γιδίσιο και αγελαδινό γάλα, αξιοποιώντας 1.700 τόνους γάλατος, που ξεχωρίζουν για την ποιότητά τους.
Τα τυριά – που είναι δυσεύρετα και παράγονται σε περιορισμένες ποσότητες όσο επιτρέπει το γάλα της περιοχής και ο παραδοσιακός τρόπος παραγωγής – είναι τα εξής: το καπνιστό Μετσοβόνε , η ημίσκληρη Μετσοβέλλα, η γλυκιά Γραβιέρα τύπου «Γκρυγιέρ (Gruyères)», η δυσεύρετη Γκράνα ή Παρμεζάνα και το πιπεράτο Μετσοβίσιο ή Γιδίσιο ή Μαΐσιο ή Μπατσίσιο τύπου «Σεβρ (Chevre)».
Το Mετσοβόνε είναι το πιο γνωστό και ταυτόχρονα διαδεδομένο τυρί που παράγει το Τυροκομείο Ιδρύματος Τοσίτσα, ενώ παράλληλα είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα τυριά της Ελλάδας. Το σχήμα οφείλεται στα στενόμακρα καλούπια και στο τμήμα της τυρόμαζας που εξέχει, για να μπορεί να τραβιέται και να βγαίνει από τις φόρμες. Ημίσκληρο έως σκληρό τυρί, έχει ελαφρά αλμυρή και πικάντικη γεύση και ευχάριστο άρωμα. Έχει χαρακτηρισθεί ως προϊόν ΠΟΠ και παράγεται στην περιοχή του Μετσόβου (Ηπείρου), με αγελαδινό γάλα (90%) και το υπόλοιπο κατσικίσιο ή πρόβειο ή μίγματά τους. Μετά την πρώτη φάση τυροκόμισης το τυρί στεγνώνει, δένεται με σπάγκο και περιμένει για τρεις τουλάχιστον μήνες μέχρι να ωριμάσει. Μετά την ωρίμανση καπνίζεται με φυσικό καπνό από καύση χόρτων, φύλλων και βοτάνων της περιοχής, για 1-2 ημέρες, παραφινώνεται, και είναι έτοιμο προς διάθεση.
Η Μετσοβέλα είναι τυρί ημίσκληρο με μέγεθος κεφαλιού 2-2,5 κιλά.
Η Γραβιέρα φτιάχνεται μόνο με πρόβειο γάλα και το κάθε κεφάλι ζυγίζει 12-15 κιλά.
Το Γιδίσιο έχει λευκό χρώμα με διάχυτα μαύρα σημάδια από χοντρό πιπέρι που προστίθεται για να το κάνει ακόμη πιο πικάντικο. Ζυγίζει περίπου 1,5 κιλό.
Η Παρμεζάνα φτιάχνεται σε λίγα κεφάλια (60 περίπου) για τους εκλεκτούς φίλους του τυροκομείου και το καθένα ζυγίζει περί τα 25 κιλά.
Τέλος το ίδρυμα βγάζει μια περιορισμένη ποσότητα αγελαδινό βούτυρο το οποίο είναι εξαιρετικό.
Η πώληση των προϊόντων στο Τυροκομείο Ιδρύματος Τοσίτσα είναι μόνο Παρασκευή από τις 12 έως τις 14:00, αλλά μπορεί κανείς κάποια απ’ αυτά να τα βρει στα μαγαζιά της πλατείας του Μετσόβου.
