Εδώ και λίγες ημέρες η κυριαρχία του Αφγανιστάν βρίσκεται στα χέρια των Ταλιμπάν, με κίνδυνο αφανισμού τεχνουργημάτων αιώνων.
Ήταν το μακρινό 2001, όταν οι Ταλιμπάν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με τις ΗΠΑ, δεν δίστασαν να καταστρέψουν 2.000 αγάλματα του Εθνικού Μουσείου της Καμπούλ. Ακριβώς 20 χρόνια αργότερα, ο φόβος για μια νέα, ανυπολόγιστη πολιτισμική καταστροφή επέστρεψε μαζί με τους φονταμενταλιστές.
Για όσους δεν γνωρίζουν, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Καμπούλ ήταν ένα από τα λαμπρότερα της Ασίας.
Με εκθέματα που θα ζήλευαν ακόμη και ευρωπαϊκά μουσεία, φιλοξενούσε αιώνες ιστορίας στις προθήκες του. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα, ένα άγαλμα του Ηρακλή και ένα του Ερμή τα οποία είχαν ως περίοδο χρονολόγησης το 320 π.Χ. δηλαδή μια εποχή που ο ελληνισμός, μέσω του Μέγα Αλέξανδρου είχε εδραιωθεί για τα καλά στην περιοχή.
Εννοείται πως ακόμη και σήμερα, αυτή την πολυτάραχη περίοδο, το Αφγανιστάν είναι άμεσα συνυφασμένο με τον Μέγα Αλέξανδρο. Χαρακτηριστικό της επίδρασης του Μακεδόνα στην ευρύτερη περιοχή είναι πως υπάρχουν αγάλματα του 3ου αι. μ.Χ., σχεδόν 600 χρόνια μετά τον θάνατό του, που απεικονίζουν τον Αλέξανδρο να φιλάει τον Βούδα ως απτή απόδειξη της επιθυμίας του τοπικού πληθυσμού για ομαλή μετάβαση από τη μία εποχή στην άλλη. Μια σύζευξη δύο πολιτισμών, δύο εποχών.
Χαρακτηριστικό του τυφλού φανατισμού είναι πως οι Ταλιμπάν τότε είχαν τινάξει με εκρηκτικά δυο κολοσσιαίους Βούδες στην κοιλάδα του Μπαμιγιάν στο Αφγανιστάν, σ΄έναν από τους μεγαλύτερους προσκυνηματικούς τόπους του κόσμου.
Ακόμη και σήμερα, το Μουσείο της Καμπούλ είναι γεμάτο σπουδαία ευρήματα. Πριν από μερικά χρόνια, ο υπουργός Πολιτισμού του Αφγανιστάν έλεγε πως στο μουσείο τους σε πολλές αίθουσες είναι «σαν να είσαι στην Ελλάδα».
Και φτάνουμε στο σήμερα και τη νέα επέλαση των Ταλιμπάν φέρνει στη μνήμη αναμνήσεις και φόβους για μια καταστροφή που δεν μπορεί να εκτιμηθεί…
Η επιστροφή των θησαυρών του 2012
Πριν φτάσουμε όμως στο σήμερα, στο μεσοδιάστημα από το 2001 στο τώρα, και συγκεκριμένα το 2012, έγινε η επιστροφή δεκάδων αρχαιοτήτων στην Καμπούλ.
Πρόκειται για 843 αρχαιότητες μεγάλης αξίας, που επαναπατρίστηκαν με τη συμβολή των βρετανικών αρχών.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του BBC, κάποιες από τις αρχαιότητες χρονολογούνται πριν 4.000 χρόνια, ενώ ξεχωρίζει ένα σπάνιο άγαλμα του Βούδα, ηλικίας 1.800 ετών, που εντοπίστηκε στην Ιαπωνία.
Στον εντοπισμό των αρχαιοτήτων συνέβαλε και το Βρετανικό Μουσείο ενώ πολλά από τα τεχνουργήματα βρέθηκαν σε ιδιωτικές συλλογές και οι ιδιοκτήτες τους δέχθηκαν να τα επιστρέψουν.
Όλες οι αρχαιότητες μεταφέρθηκαν στην Καμπούλ με στρατιωτικό αεροσκάφος και με ευθύνη του βρετανικού υπουργείου Άμυνας.
Μάλιστα, Αφγανοί αρχαιολόγοι δήλωναν τότε πως ο επαναπατρισμός των αρχαιοτήτων αποτελεί πηγή εθνικής υπερηφάνειας.
«Ώρα μηδέν» για ανεκτίμητους θησαυρούς και ο ρόλος της Ελλάδας
Και φτάνουμε στο σήμερα. Με νωπές ακόμα τις εικόνες των Ταλιμπάν να κάνουν θριαμβευτικά… βόλτες στο αεροδρόμιο της Καμπούλ μετά την απομάκρυνση των τελευταίων Αμερικανών στρατιωτών.
Πίσω από τις σφαίρες, τους πυραύλους και τους σκληρούς φονταμενταλιστικούς νόμους, ωστόσο, τα διεθνή Μέσα δεν προέβαλαν τους τεράστιους κινδύνους να διαγραφούν μονοκοντυλιά χιλιάδες χρόνια ιστορίας.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Καμπούλ μέσα στις επόμενες ημέρες (αν δεν έχει συμβεί) θα λεηλατηθεί από το καθεστώς των Ταλιμπάν, καθώς οι εξτρεμιστές είτε τυφλωμένοι από το φανατισμό τους, είτε από τα… δολάρια (και πετροδόλαρα) που θα τους απλωθούν μπροστά τους, δεν θα διστάσουν να σπάσουν προθήκες και να μεταφέρουν αγάλματα και μοναδικά κομψοτεχνήματα.
Ένα από αυτά είναι ο μυθικός «Θησαυρός της Βακτριανής» που ανακάλυψε στον λόφο Τιλιά Τεπέ, βόρεια του Αφγανιστάν, ο Έλληνας αρχαιολόγος Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης.
Ήταν το 1978, όταν ανέσκαψε 6 τάφους, κι έφερε στο φως περισσότερα από 21.000 χρυσά και ασημένια κτερίσματα, με ελληνικά στοιχεία από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου, συγκλονίζοντας τον κόσμο της αρχαιολογίας.
Έχει ήδη προηγηθεί μια απόπειρα λεηλάτησης των χρυσών κτερισμάτων της βασιλικής νεκρόπολης από τους Ταλιμπάν τέλη της δεκαετίας του ΄90. Οι υπεύθυνοι του Αρχαιολογικού Μουσείου της Καμπούλ είχαν κρύψει τότε τον εθνικό θησαυρό τους στο υπόγειο θησαυροφυλάκιο της Κεντρικής Τράπεζας και, με κίνδυνο της ζωής τους, διαφύλαξαν το μυστικό για να μην καταστραφεί ο θησαυρός από τους φανατικούς εισβολείς.
Το Εθνικό Μουσείο της Καμπούλ είναι το αποθετήριο πολλών από τα πιο εντυπωσιακά αρχαιολογικά ευρήματα στη χώρα. Σε αυτά περιλαμβάνονται τοιχογραφίες από το Ντιλμπερτζίν, επιγραφές, τμήματα αρχιτεκτονικής, γλυπτά, μεταλλικά αντικείμενα και νομίσματα που ανασκάφθηκαν κατά τις γαλλικές ανασκαφές στο Άι-Χανούμ και το Σουρχ Κοτάλ, η εντυπωσιακή συλλογή αντικειμένων που βρέθηκαν σε μια αποθήκη εμπόρων στην πόλη Μπαγκράμ, στην οποία περιλαμβάνονται φιλντίσι από την Ινδία, καθρέφτες από την Κίνα και γυάλινα σκεύη από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τα κεφάλια από μάρμαρο της Χαντά, βουδιστικά γλυπτά από το Τεπέ Σαρντάρ και άλλα μοναστικά ιδρύματα στο Αφγανιστάν, και μια μεγάλη συλλογή ισλαμικής τέχνης από τις περιόδους των Γκαζβανιδών και των Τιμουριδών που βρέθηκαν στο Γκάζνι.
Κάπου εδώ μπαίνει στην ιστορία και η χώρα μας, όμως.
Το 2002 πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της UNESCO το «Διεθνές Συνέδριο για την Αποκατάσταση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Αφγανιστάν», όπου η Ελλάδα ανακοίνωσε τη διάθεση 750.000 δολαρίων για την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη χώρα. Το ποσό αυτά τα επόμενα χρόνια δαπανήθηκε κυρίως στην ανασυγκρότηση της πολιτιστικής υποδομής του Αφγανιστάν, τόσο στην αποκατάσταση του κτιρίου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όσο της Εθνικής Πινακοθήκης και του Εθνικού Θεάτρου. Επιστέγασμα της προσπάθειας αυτής, ήταν η επαναλειτουργία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στα τέλη του 2005, με τα εγκαίνια να τελούνται από τον τότε πρόεδρο Χαμίντ Καρζάι.
Επίσης την περίοδο του εμφυλίου πολέμου στο Αφγανιστάν, το υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας αγόρασε αφγανικές αρχαιότητες που επωλούντο στο εξωτερικό, προκειμένου να τις φυλάξει και να τις επιστρέψει στους νόμιμους κατόχους.
Θα σωθεί μόνο αν…
Και το ερώτημα είναι: Μπορούν να σωθούν οι αρχαιότητες του Αφγανιστάν; Σε πρώτη ανάγνωση, όχι. Υπάρχουν όμως και τα γεγονότα πίσω από τις γραμμές.
Η αλλαγή πλεύση του καθεστώτος αφήνει ένα μικρό περιθώριο. Οι δηλώσεις περί νέας, μη βίαιης εποχής, συν πως στην εξίσωση υπάρχει και η ματιά του δυτικού κόσμου, τον οποίο θέλουν να κερδίσουν απεγνωσμένα οι Ταλιμπάν για να αναγνωριστούν ως νόμιμη κυβέρνηση γεννάει ελπίδα.
Ωστόσο, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, δεν είναι λίγοι οι συλλέκτες-αετονύχηδες που δεν θα διστάσουν να κινηθούν εκτός νόμου για να αγοράσουν τα κομψοτεχνήματα πληρώνοντας όσο-όσο.
Συλλέκτες από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη αλλά και την Αραβία δεν θα είχαν πρόβλημα να διαθέσουν δεκάδες χιλιάδες ευρώ ή δολάρια για ένα μοναδικό κομμάτι.
Με νόμιμο ή μη τρόπο…
