Γιώργος Παξινός: Η Ελλάδα χάνει το μεγαλύτερό της κεφαλαίο: τα παιδιά που με κόπο μορφώνει

«Ποτέ πρόσφατα δεν ήταν χειρότερες οι συνθήκες για τους επιστήμονες από ότι τώρα και ποτέ η Ελλάδα δεν τους χρειαζόταν περισσότερο από τώρα» λέει σε συνέντευξή του ο κορυφαίος επιστήμονας

Έχει χαρακτηριστεί ως «ο κορυφαίος χαρτογράφος του εγκεφάλου» Ο Δρ. Γιώργος Παξινός έχει καταξιωθεί διεθνώς για την προσφορά του στην Ιατρική και για τις μοναδικές παγκοσμίως χαρτογραφήσεις του εγκεφάλου. Είναι καθηγητής Ψυχολογίας και Ιατρικών Επιστημών στο Neuroscience Research Australia του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Σίδνεϊ. Οι συστάσεις για έναν επιστήμονα τέτοιου μεγέθους είναι περιττές. Τον γνώρισα με αφορμή την κυκλοφορία του πρώτου λογοτεχνικού του βιβλίου με τίτλο «κατ’ εικόνα». Αυτό που με εντυπωσίασε είναι η απλότητα αυτού του μεγάλου επιστήμονα που διαπρέπει στο εξωτερικό και η ευγένεια με την οποία δέχθηκε να μου παραχωρήσει τη συνέντευξη. Η κουβέντα μαζί του είναι κάτι περισσότερο από ωφέλιμη…

Συνέντευξη στη Βιβή Μαργαρίτη

– κ. Παξινέ, η Ελλάδα θεωρείται ότι έχει σπουδαίους επιστήμονες… Υπάρχουν κατά τη γνώμη σας οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη των επιστημών στη χώρα μας;

-Ποτέ πρόσφατα δεν ήταν χειρότερες οι συνθήκες για τους επιστήμονες από ότι τώρα και ποτέ η Ελλάδα δεν τους χρειαζόταν περισσότερο από τώρα. Η επιστήμη μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα να βγει από την κρίση, αλλά η Ελλάδα γεννά τους επιστήμονες και φεύγουν.

-Τα τελευταία χρόνια επιστήμονες φεύγουν για το εξωτερικό (λόγω της κρίσης, λόγω της έλλειψης των κατάλληλων συνθηκών για την περαιτέρω εξέλιξή τους». Θα ήθελα ένα σχόλιό σας επ’ αυτού.

-Η Ελλάδα χάνει το μεγαλύτερο της κεφαλαίο. Όχι το χρηματικό, αλλά τα παιδιά που με κόπο μορφώνει.

-Σας χαρακτηρίζουν «κορυφαίο χαρτογράφο του εγκεφάλου». Σας μαγεύουν οι δαιδαλώδεις «δρόμοι» του ανθρώπινου εγκεφάλου;

-Πιο πολύ με απογοητεύει η συγγένεια του εγκεφάλου μας με τον του χιμπατζή. Δομικά δεν βρήκα διαφορά στο στέλεχος του εγκεφάλου του ανθρώπου και του χιμπατζή. Οι νευρώνες των πρωτευόντων (πίθηκοι, γορίλες, χιμπατζήδες, άνθρωποι) είναι παρόμοιοι. Έχουμε διπλάσιο εγκέφαλο από του χιμπατζή (1.3 κιλά ο δικός μας). Όμως στην επιθετικότητα του μοιάζουμε και δυστυχώς έχουμε την τεχνολογία να κάνουμε μεγάλη ζημιά και στους εχθρούς μας και στο περιβάλλον. Δεν έχουμε το «γνώθι σαυτόν» ότι είμαστε και εμείς ένας άλλος χιμπατζής και δεν είμαστε τόσο έξυπνοι όσο θεωρούμε.

– Θα ήθελα να μου περιγράψετε το βιβλίο σας. Τι πραγματεύεται;

–Είναι ένα κοινωνικό δράμα, ένα ταξιδιωτικό χρονολόγιο, είναι λογοτεχνία μυστηρίου. Αναζητεί ποιο είναι πιο σημαντικό: τα γονίδια ή η ανάπτυξις. Ασχολείται με την ηθική με την αγάπη από σκοπιάς της νευροεπιστήμης. Ασχολείται με τη θρησκεία και πιο πολύ ακόμη με το περιβάλλον. Οι εκδότες στην αγγλική μου έκαμαν την ίδια ερώτηση με εσένα. Όταν τους απάντησα μου είπαν «και σε ποιο ράφι θα το κατατάξουμε;». Εγώ πίστευα στη θεωρία του Γούντι Άλλεν ότι εάν είσαι μπαϊσέξουαλ διπλασιάζεις τις πιθανότητές σου για ραντεβού το σαββατόβραδο.

Ένας αναγνώστης, ο καθηγητής της Ιατρικής, κ. Τάσος Γερμενής, είπε τα ακόλουθα, στην παρουσίαση του βιβλίου στη Λάρισα για το τι πραγματεύεται το βιβλίο: «Διαβάζοντας το βιβλίο βρέθηκα μπροστά σε πάρα πολλά, ίσως στα περισσότερα, από τα μικρά και τα μεγαλύτερα ερωτηματικά που μου γέννησε η ζωή έτσι, όπως είχα την τύχη να διαμορφωθεί και να εξελιχτεί από τη φλόγα της επιστήμης. Ερωτηματικά που επιχείρησα ν’ απαντήσω με τη στάση μου, ερωτηματικά που τα φοβήθηκα και τ’ άφησ’ ανέγγιχτα, άλλα που τα προσπέρασα γιατί εκείνη τη στιγμή δεν είχα τη γνώση ή τη δύναμη να τ’ αντιμετωπίσω κι άλλα που η αναζήτηση της απάντησής τους ήταν –κι ίσως παραμείνει μέχρι τέλους– σηματωρός στην πορεία μου και κίνητρο της επιβίωσής μου».

-Κατ’ εικόνα… Τι υποδηλώνει;

– Ότι κάποιος μοιάζει απόλυτα εξωτερικώς με κάποιον άλλον, αλλά όχι αναγκαίως εσωτερικώς.

-Ποια είναι τα όρια της επιστήμης και του νου;

– Οι επιστήμονες μπορούν να φτιάξουν πυρηνικούς αντιδραστήρες, αλλά δεν μπορούν να εγγυηθούν ότι δεν θα μολύνουν το περιβάλλον οι αντιδραστήρες, όπως πχ στο Τσερνομπίλ και στη Φουκουσίμα.

Η επικειμένη οικολογική καταστροφή δεικνύει και τα όρια της επιστήμης. Δεν μπορεί η επιστήμη να ψύξει τον υπερθερμαινόμενο πλανήτη. Ανθρώπινη ενέργεια  τον υπερθερμαίνει, αλλά δεν μπορούμε να τον ψύξουμε. Δεν είναι τόσο ικανοί οι επιστήμονες ώστε να ρυθμίσουν τον ρεοστάτη του πλανήτη όπως του δωματίου.
Όσον αφορά για τα όρια του νου, η κοινωνία γύρω μας είναι η αντανάκλαση ή το κατασκεύασμα του νου μας. Δεν βλέπω πώς μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για τις γενοκτονίες, τους πολέμους, την διαφθορά  και ούτε για την καταστροφή του περιβάλλοντος.

-Πόσο μπορεί το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένας άνθρωπος να επηρεάσει τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του;

-Την απάντηση αυτού του ερωτήματος (από την σκοπιά μου) θα την βρείτε στο μυθιστόρημα γιατί εκεί μονοζυγωτικά (ακριβώς) δίδυμα αναπτύσσονται σε εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα, στο πλούσιο Σύδνεϋ και στις φτωχογειτονιές του Μπουένος Άιρες. Πάντως, εν γένει, και τα γονίδια παίζουν μεγάλο ρόλο και το περιβάλλον επίσης. Παραδείγματος χάριν: Εάν ο μονοζυγωτικός μου αδελφός είναι ομοφυλόφιλος, τότε οι πιθανότητες ότι και εγώ θα είμαι ομοφυλόφιλος είναι 50%. Δηλαδή, το ότι έχω τα ίδια ακριβώς γονίδια με προδιαθέτει κατά πολύ στην ομοφυλοφιλία. Όμως, δεν είναι 100% ότι θα είμαι και εγώ ομοφυλόφιλος αλλά μόνον 50%. Σημαίνει λοιπόν ότι για την προτίμηση του σεξ, ευθύνονται πολύ τα γονίδια αλλά εξίσου πολύ το περιβάλλον. Σκέψου κάτι άλλο που διαμορφώνει τη συμπεριφορά: η κοινωνία που μεγάλωσες. Αν εσύ και εγώ είχαμε μεγαλώσει στο Αφγανιστάν, μάλλον θα λιθοβολούσαμε κάποια γυναίκα που έκαψε το Κοράνι. Επειδή αναπτυχτήκαμε στην Ελλάδα δεν θα  λιθοβολήσουμε κάποιον που έκαψε τη Βίβλο. Το περιβάλλον επηρεάζει το χαρακτήρα.

-Αγάπη, πίστη, συγχώρεση, ελευθερία… Είναι αξίες που μπορούν να αλλάξουν, να «ρυθμίσουν» τη ζωή μας;

-Πολλοί νευροεπιστήμονες πιστεύουν πως όπως σε όλες τις συμπεριφορές, έτσι και στην αγάπη, δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση. Εάν το αντιληφθεί αυτό και ο κόσμος έξω από την επιστήμη, πιθανώς να μπορέσουν να συγχωρέσουν τον αγαπητικό/ια τους που τους παράτησε. Οι περισσότεροι που τους παρατάει ο/η σύντροφος, τους παρενοχλούν στο σπίτι τους, στη δουλειά τους, στο ιντερνετ. Εάν όμως ήξεραν ότι όπως αυτοί δεν μπορούν να ξεριζώσουν την αγάπη από μέσα τους, έτσι και αυτός/η που τους άφησε δεν μπορεί να τους αγαπήσει πλέον, πιθανώς να έδιναν συχώρεση. Κανένας δεν μας οφείλει αγάπη. Η αγάπη συμβαίνει ή όχι και εμείς δεν μπορούμε να την επηρεάσουμε.

-Έχετε αφιερώσει τη ζωή σας στην επιστήμη. Τι σας παρακίνησε  να γράψετε το βιβλίο;

–Οι μοναχοί και μοναχές αφιερώνουν τη ζωή τους. Οι επιστήμονες κάνουν αυτό που τους κινεί την περιέργεια. Είναι επιστήμονες για να ικανοποιήσουν την περιέργεια τους. Ο Φλώρι που με τον Φλέμινγκ πήραν το Νόμπελ για την ανακάλυψη της πενικιλίνης είπε πως δούλευε σε μια βασική ερώτηση και η υποφέρουσα ανθρωπότητα δεν ήταν καθόλου στο μυαλό του. Το ότι βοήθησε η ανακάλυψη του ήταν μια ικανοποίηση, αλλά δεν ήταν αυτός ο σκοπός του. Θα σου πω όμως τί με παρακίνησε να γράψω το μυθιστόρημα. Έβλεπα πως η ανθρωπότητα είναι σε μια επικίνδυνη τροχιά όσον αφορά τη ζημιά του περιβάλλοντος. Έβλεπα επίσης ότι πολλές από τις ιδέες της ψυχολογίας και νευροεπιστήμης δεν έχουν διαδοθεί στο κοινό. Δεν θα αποτολμούσα όμως να γράψω ένα μυθιστόρημα, εκτός που σε μια στιγμή μου ήρθε στο νου όλη η βασική πλοκή του μυθιστορήματος και είχα το πλοίο που θα μου μεταβίβαζε τις ιδέες. Όμως μου πήρε 16 χρόνια για να το γράψω. Πολύ πιο δύσκολη είναι η λογοτεχνία από την επιστήμη. Ο σκοπός μου είναι με το μυθιστόρημα να ευαισθητοποιήσω τους αναγνώστες για τη ζημιά που επιφέρουμε στο πλανήτη, για το τί σκέπτονται οι νευροεπιστήμονες για την αγάπη, την ελευθέρα βούληση (δεν υπάρχει), την ηθική, τί σημαίνει οικογένεια, αδελφός, μητέρα, πατέρας.

-Η φιλοσοφία και η διδασκαλία του Ιησού μέσα στο βιβλίο, αποτελεί θα λέγαμε τη μεγάλη ανατροπή. Επιστήμη και θρησκεία συνάδουν;

-Η επιστήμη λέει αντίθετα πράγματα με την θρησκεία όσον αφορά την καταγωγή του ανθρώπου: Έχουμε κοινούς προγόνους με το χιμπατζή και με τους ποντικούς, δεν υπήρχε Αδάμ και Εύα. Η νευροεπιστημη είναι σύμφωνη με την φιλοσοφία του Ιησού ότι οι άνθρωποι δεν ευθύνονται για τις πράξεις τους. Όταν τον σταύρωναν τον Ιησού είπε «Ου γαρ οιδασι, τι ποιουσι». Πολλοί νευροεπιστιμονες σήμερα θεωρούν ότι δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση αλλά είμαστε το προϊόν του γεννητικού μας προικίσματος και του περιβάλλοντος μας. Αυτό το εκλαϊκεύω ως εξής στο μυθιστόρημα όπου μια ηρωίδα μιλάει μεταφορικά για τα βράχια της παραλίας: «Τα κύματα είχαν λειάνει την επιφάνεια κάποιων βράχων  κι έτσι το βάδισμα ήταν εύκολο πάνω τους, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν γίνει τόσο αιχμηροί ώστε θα πλήγιαζαν τα γυμνά πέλματα που θα τους ακουμπούσαν. Δεν πρέπει να εκθειάζουμε τους λείους βράχους και να κατηγορούμε τους  αιχμηρούς. Η εμπειρία είναι ο πέλεκυς που λαξεύει το γενετικό υλικό το όποιο ο καθένας μας κληρονομεί. Και δεν υπάρχει ελευθέρια. Δεν υπάρχει ούτε μομφή ούτε έπαινος. Είμαστε απλώς γονίδια λαξευμένα από την εμπειρία» .
Η θρησκεία διδάσκει ότι θα υπάρξει τιμωρία στην κόλαση για όσους δεν πιστεύουν. Αυτό είναι αντίθετο προς την σκέψη πολλών νευροεπιστημόνων και του Ιησού ο οποίος δίδαξε αγάπη και συχώρεση και όχι εκδίκηση.

-Επιστημονική έρευνα, συλλογή δεδομένων, κατάταξη στοιχείων… Το υλικό του βιβλίου είναι οργανωμένο με… επιστημονικό τρόπο; Η επιστήμη στην «υπηρεσία» της συγγραφής;

-Ναι. Η επιστήμη μου δίδαξε συστηματική συλλογή των δεδομένων και κατάταξη τους συμφώνα με τη συγγένειά τους. Το πρόβλημα που με πήρε 16 χρόνια ήταν να μετατρέψω τη γραφή μου από επιστημονικό δοκίμιο σε λογοτεχνία.

[quote_box_center]

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1944 στη Λεύκη Ιθάκης. Οι επιστημονικές του αναζητήσεις τον οδήγησαν μακριά από την Ελλάδα. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια και μεταπτυχιακά στο πανεπιστήμιο McGill στον Καναδά. Έπειτα πέρασε ένα μεταδιδακτορικό έτος στο Yale.

Από το 1973 εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Νew South Wales στο Sydney, όπου και διαμένει διατηρώντας όμως επαφή και με τα καλύτερα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα ανά τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Οι εργασίες του στη νευρολογία και νευροπαθητική, οδήγησαν στην καταπολέμηση του Πάρκινσον και του Αλτσχάϊμερ. Ο κ. Παξινός έως τώρα έχει φτιάξει δύο χάρτες του ανθρώπινου εγκεφάλου, έναν του στελέχους και έναν του υπόλοιπου εγκεφάλου. Οι έρευνες όμως συνεχίζονται, καθώς δεν έχουν γίνει οι βασικές μελέτες για τον φλοιό του εγκεφάλου.

Έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με 9 κορυφαία διεθνή βραβεία:  The Warner Brown Memorial Prize από το Πανεπιστήμιο Berkeley, 1968, το βραβείο Walter Burfitt το 1992, Βραβείο Αριστείας στην Επιστημονική Συγγραφή, Assoc Amer Publishers το  1999, το Ramaciotti Μετάλλιο Αριστείας στην Βιομετρική Έρευνα το 2001, The Alexander von Humbolt Foundation Prize το 2004.

Έχει δημοσιεύσει σαράντα έξι επιστημονικά βιβλία, μεταξύ των οποίων Ο Εγκέφαλος του Αρουραίου σε Στερεοταξικές Ορίζουσες, το τρίτο πιο αναφερόμενο βιβλίο όλων των εποχών. Το Κατ’ Εικόνα από τις «εκδόσεις Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ» είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γιώργου Παξινού.

Είναι πρόεδρος της Εταιρείας Νευροεπιστήμης της Αυστραλίας, μέλος της Αυστραλιανής Ακαδημίας Επιστημών (FAA), της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών της Αυστραλίας (FASSA) και του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας και Ιατρικής Έρευνας (NHMRC) της Αυστραλίας.

Είναι επίσης, AO (Officer in the General Division of the Order of Australia for Service to Neuroscience), Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών,  Επίτιμος Πρόεδρος στην Σχολή Ψυχολογίας του City Unity College Αθηνών και συντάκτης διεθνών επιστημονικών περιοδικών με κριτές.

[/quote_box_center]